Fratelli tutti: Κοινωνική φιλία

Συνδέεται με την παγκόσμια αδελφότητα

Το "κοινωνική φιλία κάνει την είσοδό του εξηγώντας το ουσιαστικό περιεχόμενο του εγγράφου, το οποίο είναι αφιερωμένο ακριβώς στην "στην αδελφοσύνη και την κοινωνική φιλία". (n. 2). Εμπνευσμένο από το μήνυμα του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης: "Διότι ο Άγιος Φραγκίσκος, ο οποίος αισθανόταν αδελφός του ήλιου, της θάλασσας και του ανέμου, γνώριζε ότι ήταν ακόμη περισσότερο ενωμένος με εκείνους που ήταν από τη σάρκα του. Έσπειρε παντού την ειρήνη και περπατούσε κοντά στους φτωχούς, στους εγκαταλελειμμένους, στους άρρωστους, στους απορριπτόμενους, στους τελευταίους". (Ibid.).

Αυτό σημαίνει ότι κοινωνική φιλία δεν αναφέρεται απλώς σε μια έννοια που θα μπορούσε να φανεί παράδοξη, διότι η φιλία κατ' αρχήν δεν διατηρείται συνήθως με την κοινωνία αλλά με κάποιους πολύ συγκεκριμένους ανθρώπους- επομένως, αυτή η στάση, αν είναι φιλία, δεν θα ήταν κοινωνική, και αν είναι κοινωνική, δεν θα ήταν φιλία.

Πρόκειται για κάτι πιο συγκεκριμένο που, πρώτον, συνδέεται στενά με την (παγκόσμια) αδελφοσύνη, η οποία οδηγεί σε μια σπορά (επίσης παγκόσμιο) της ειρήνης και, ταυτόχρονα, σε μια εγγύτητα ιδιαίτερα με τους φτωχότερους και τους πιο άπορους.

Αδελφότητα-Φιλία

Δεύτερον, ο Πάπας επισημαίνει ότι τα ζητήματα που εμπλέκονται σε αυτό το κοινωνικό δίπολο "ήταν πάντα μεταξύ των ανησυχιών μου". και έχει επανειλημμένα αναφερθεί σε αυτές.

Τώρα το κάνει και πάλι εμπνεόμενος από την αδελφοσύνη με τον Ορθόδοξο Πατριάρχη (της Κωνσταντινούπολης) Βαρθολομαίο και ενθαρρυμένος από τη φιλία του μεγάλου ιμάμη Ahmad Al-Tayyeb, τον οποίο συνάντησε στο Άμπου Ντάμπι (υπέγραψαν μαζί ένα σημαντικό έγγραφο για τη φροντίδα της δημιουργίας).

Έχουμε, επομένως, μια ακόμη πληροφορία σχετικά με το περιεχόμενο της κοινωνικής φιλίας: τις επιπτώσεις της στη φροντίδα της δημιουργίας.

Στην κοινωνική φιλία

Είναι ο τρίτος υπαινιγμός, που συνδέεται πάντα με την παγκόσμια αδελφοσύνη, είναι να εκφράσει την ευχή του ότι αυτή η πρόταση του "μην μιλάτε μόνο για τα λόγια". (n. 6).

Ως κοινωνική εγκύκλιος, είναι ανοιχτή από το χριστιανικό μήνυμα σε όλους τους ανθρώπους καλής θέλησης. Και λαμβάνει υπόψη της τα προβλήματα που ανοίγονται από την πανδημία Covid-19 ακριβώς για να επιμείνει σε αυτό που είναι θεμελιώδες: "Ας ονειρευτούμε ως μια ανθρωπότητα, ως περιπατητές της ίδιας ανθρώπινης σάρκας, ως παιδιά αυτής της ίδιας γης που μας προστατεύει όλους, ο καθένας με τον πλούτο της πίστης ή των πεποιθήσεών του, ο καθένας με τη δική του φωνή, όλοι αδέρφια". (n. 8).

Πράγματι, η κοινή ρίζα είναι η αδελφοσύνη που μας ενώνει από την πίστη και/ή από την πεποίθηση ότι ανήκουμε στην ίδια ανθρωπότητα και ότι μας προστατεύει η ίδια γη. 

Φιλανθρωπία: προσωπική αγάπη με πράξεις

Στο τρίτο κεφάλαιο, "Σκέψη και δημιουργία ενός ανοιχτού κόσμου". Ο Φραγκίσκος κάνει μια παύση για να εξηγήσει ακριβώς σε τι συνίσταται η αγάπη, η φιλανθρωπία. Λέει ότι περιλαμβάνει κάτι περισσότερο από μια σειρά φιλανθρωπικών πράξεων.

Το οποίο περιλαμβάνει "πράξεις που πηγάζουν από μια ένωση που κλίνει όλο και περισσότερο προς τον άλλον ως πολύτιμο, άξιο, ευχάριστο και όμορφο, πέρα από τις φυσικές ή ηθικές εμφανίσεις". (n. 94). Με άλλα λόγια, η φιλανθρωπία συνίσταται στο να αγαπάμε τον άλλον γι' αυτό που είναι, και αυτό μας ωθεί στο να επιδιώκουμε το καλύτερο για τη ζωή του.

Λοιπόν, λέει: "Μόνο με την καλλιέργεια αυτού του τρόπου σχέσης μεταξύ μας θα καταστήσουμε δυνατή την κοινωνική φιλία που δεν αποκλείει κανέναν και την αδελφοσύνη ανοιχτή σε όλους". (Ibid.). Εδώ παρατηρούμε τη συμβολή των δύο όρων του διωνύμου κοινωνική φιλία και (παγκόσμια) αδελφοσύνη: συγκλίνουν στην προσωπική και αληθινή αγάπη.

Στα σημεία που ακολουθούν, ο Πάπας εξηγεί ότι αυτή η αγάπη (της φιλίας) απαιτεί μια διαρκώς αυξανόμενη άνοιγμα στην παγκόσμια κοινωνία, ώστε να εκπληρωθούν τα λόγια του Ιησού προς τους μαθητές του και προς τον λαό: "Είστε όλοι αδέλφια". (Ματθ. 23:8).

Καθολικό άνοιγμα

Λίγο πιο κάτω στο ίδιο κεφάλαιο, ο Φραγκίσκος εξηγεί την "ανεπαρκείς αντιλήψεις για μια συμπαντική αγάπη".. Και εκεί επιμένει να "κοινωνική φιλία σε κάθε πόλη ή σε κάθε χώρα". (σημ. 99) ως βάση για ένα αληθινό παγκόσμιο άνοιγμα.

Αυτό διακρίνεται τόσο από ένα "ψευδής οικουμενικότητα". (από κάποιον που περιφρονεί τους δικούς του ανθρώπους). "αυταρχικός και αφηρημένος οικουμενισμός"..

Μια παγκοσμιοποίηση που επιδιώκει να καταστήσει τις παραδόσεις και τους λαούς ομοιόμορφους και να ακυρώσει την ποικιλομορφία των ατόμων. Θα ήταν διαφορετικό από έναν απλό "κόσμο εταίρων", οι οποίοι, για τα δικά τους συμφέροντα, θα εγκλωβίζονταν σε μια αυτοπροστατευτική και αυτοαναφορική ταυτότητα, όπου η λέξη "γείτονας" χάνει κάθε νόημα. Το ριζοσπαστικός ατομικισμός, γράφει ο Πάπας, "είναι ο πιο δύσκολος ιός που μπορεί να νικηθεί". (n. 105).

Επίσης, στο κεφάλαιο αυτό, επιμένει στην αξία του κάθε ανθρώπου, πάντα και σε όλες τις περιστάσεις, ως "βασική αναγνώριση, απαραίτητη για την πορεία προς την κοινωνική φιλία και την παγκόσμια αδελφοσύνη". (n. 106). Για το "κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να ζει με αξιοπρέπεια και να αναπτύσσεται ολοκληρωμένα". (n. 107).

Η αρχή αυτή, σημειώνει, συχνά τηρείται μόνο εν μέρει. Υπάρχουν κοινωνίες οι οποίες, καθοδηγούμενες απλώς από τις αρχές της ελευθερίας και της αποτελεσματικότητας της αγοράς, περιορίζονται στο να προσφέρουν δυνατότητες για όλους, χωρίς όμως να στηρίζουν τους πιο ευάλωτους. Αν τα ατομικά δικαιώματα δεν είναι διατεταγμένα προς το κοινό καλό και την αλληλεγγύη, η αδελφοσύνη θα παραμείνει μια ρομαντική ουτοπία.

Παγκοσμιοποίηση και τοπικοποίηση, πολιτική και διάλογος 
στην υπηρεσία του τελευταίου

Στο επόμενο κεφάλαιο. "Μια καρδιά ανοιχτή σε όλο τον κόσμο η έκφραση επανεμφανίζεται "κοινωνική φιλία και πάλι μαζί με την παγκόσμια αδελφότητα, ως η "δύο αδιαχώριστοι και συνυπολογιζόμενοι πόλοι". (n. 142). Για να εξηγήσετε ότι είναι απαραίτητο να συνδυάζοντας το καθολικό με το τοπικό, μεταξύ παγκοσμιοποίησης και τοπικοποίησης. Έτσι αποφεύγεται τόσο ένας αφηρημένος, παγκοσμιοποιητικός οικουμενισμός όσο και ένας κλειστός τοπικισμός.

Η εγκύκλιος επισημαίνει ότι, στην προοπτική του διωνύμου παγκόσμια αδελφοσύνη-κοινωνική φιλία, πρέπει να τοποθετηθούν τα εξής "η καλύτερη πολιτική στην υπηρεσία του αληθινού κοινού καλού". (n. 154). Χρειάζεται μια "πολιτική αγάπη". Έτσι, "να αναγνωρίζουμε κάθε άνθρωπο ως αδελφό ή αδελφή και να επιδιώκουμε μια κοινωνική φιλία που να τους ενσωματώνει όλους". (σημ. 180) δεν θα είναι απλές ουτοπίες.

Διάλογος και κοινωνική φιλία

Στο έκτο κεφάλαιο, ο διάλογος ενσωματώνεται στην κοινωνική φιλία. Το περιεχόμενο του κεφαλαίου βασίζεται στον κοινωνικό διάλογο, προκειμένου να οικοδομήσουμε από κοινού, στη βάση της συναίνεσης, του σεβασμού της αλήθειας και της προσωπικής αξιοπρέπειας, την προσπάθεια για μια νέα κουλτούρα συνάντησης, η οποία επιτρέπει την αναγνώριση του άλλου και την ανάκτηση της καλοσύνης (πέρα από τον καταναλωτικό ατομικισμό).

Σημείωσε επίσης ότι πρέπει να επιδιωχθεί η κοινωνική φιλία, "Δεν συνεπάγεται μόνο την προσέγγιση μεταξύ κοινωνικών ομάδων που απομακρύνθηκαν μεταξύ τους λόγω κάποιας συγκρουσιακής περιόδου στην ιστορία, αλλά και την αναζήτηση μιας επανένωσης με τα πιο φτωχά και ευάλωτα τμήματα".. Πράγματι, και αυτή είναι η αρχή, η οποία έχει ήδη επισημανθεί, της σύνδεσης μεταξύ της κοινωνικής φιλίας και της εγγύτητας και της εκτίμησης της τελευταίας, στο δρόμο προς την ολοκληρωμένη ανθρώπινη ανάπτυξη.

Μεταξύ των μονοπατιών που οδηγούν σε μια τέτοια επανένωση (κεφάλαιο επτά) είναι "μια αρχή που είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση της κοινωνικής φιλίας: η ενότητα είναι ανώτερη από τη σύγκρουση". (n. 245- Evangelii Gaudium, 113). 

Σωστά: Η αναζήτηση της ενότητας είναι ο τρόπος για να ξεπεράσουμε τις πολικότητες και να υπερβούμε το απλό προσωπικό συμφέρον.

 Το μήνυμα του Πάπα Φραγκίσκου

Σε ένα βίντεο που έδωσε στη δημοσιότητα η Αποστολή της Προσευχής, ο Πάπας Φραγκίσκος προτείνει σε όλους τους ανθρώπους να "να υπερβούμε τις ομάδες φίλων και να οικοδομήσουμε την κοινωνική φιλία που είναι τόσο απαραίτητη για την καλή συνύπαρξη"..

Καλεί για μια ειδική επανένωση "με τους φτωχότερους και πιο ευάλωτους. Αυτοί που βρίσκονται στην περιφέρεια".

Ισχυρίζεται ότι θα μείνει μακριά "των λαϊκισμών που εκμεταλλεύονται την αγωνία του λαού χωρίς να δίνουν λύσεις, προτείνοντας μια μυσταγωγία που δεν λύνει τίποτα".. Αυτό θα πρέπει να οδηγήσει σε "Φύγετε από την κοινωνική εχθρότητα που μόνο καταστρέφει και βγείτε από την "πόλωση"".

Αναγνωρίζει ότι αυτό δεν είναι εύκολο "όταν ένα μέρος της πολιτικής, της κοινωνίας και των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι αποφασισμένο να δημιουργήσει εχθρούς προκειμένου να τους νικήσει σε ένα παιχνίδι εξουσίας"..

"Ο διάλογος είναι ο τρόπος να δούμε την πραγματικότητα με νέο τρόπο, να ζήσουμε με πάθος τις προκλήσεις της οικοδόμησης του κοινού καλού"..

Καταλήγει ρωτώντας: "Ας προσευχηθούμε ώστε, σε κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και συγκρουσιακές καταστάσεις, να είμαστε αρχιτέκτονες του διαλόγου, αρχιτέκτονες της φιλίας, θαρραλέοι και παθιασμένοι, άνδρες και γυναίκες που θα απλώνουν πάντα το χέρι τους και δεν θα υπάρχει χώρος για εχθρότητα και πόλεμο".