Vasten voor vroege christenen

Wanneer begint de vastentijd?

De De viering van het Pascha van de Heer is ongetwijfeld het belangrijkste feest van het liturgische jaar. Toen de Kerk in de tweede eeuw het paasmysterie van Christus jaarlijks begon te vieren, werd zij zich bewust van de noodzaak van een adequate voorbereiding door gebed en vasten op de door de Heer voorgeschreven wijze. Zo ontstond de vrome gewoonte om op Goede Vrijdag en Heilige Zaterdag infrapaschaal te vasten ter voorbereiding op Paaszondag.

De eerste stappen

Stap voor stap, door een proces van sedimentatie, werd deze periode van paasvoorbereiding geconsolideerd tot de liturgische realiteit die we vandaag kennen. als Vastenperiode.

De eisen van het catechumenaat en de boetediscipline voor de verzoening van boetelingen speelden ongetwijfeld ook een rol.

De primitieve viering van het Pascha van de Heer was gebaseerd op de praktijk van een voorbereidend vasten op de vrijdag en zaterdag voorafgaand aan de herdenking.

Op deze praktijk zou kunnen worden gezinspeeld door de Traditio ApostolicaHet eerste van deze documenten dateert uit het begin van de derde eeuw, waarin kandidaten voor de doop verplicht worden op vrijdag te vasten en zaterdagnacht wakker te blijven.

Anderzijds beleefde de Kerk van Alexandrië, die diepe en wederzijdse betrekkingen had met de Romeinse Stoel, in de 3e eeuw een week van vasten voorafgaand aan de Paasfeesten.

In de 4e eeuw werd de veertigdaagse vastenstructuur geconsolideerd.

Maar net als op andere gebieden van het leven van de Kerk vinden we pas in de vierde eeuw de eerste glimpen van een organische structuur voor dit liturgische seizoen. Maar terwijl in die tijd de instelling van de veertigdaagse vastentijd al in bijna alle kerken was geconsolideerd, bleef de periode van voorbereiding op Pasen beperkt tot de eerste helft van de vierde eeuw.  Roma tot drie weken dagelijks vasten, behalve op zaterdag en zondag. Deze vastenperiode van drie weken voor Pasen bleef maar kort van kracht, want tegen het einde van de vierde eeuw was de Urbe al vertrouwd met de veertigdaagse vastenstructuur.

De vastenperiode van zes weken hield waarschijnlijk verband met de boetepraktijk: boetelingen begonnen hun meest intense voorbereiding op de zesde zondag voor Pasen en ondergingen een langdurig vasten tot de dag van de verzoening, die plaatsvond tijdens de eucharistische samenkomst op Witte Donderdag. Omdat deze periode van boetedoening veertig dagen duurde, werd ze Quadragesima of Vastentijd genoemd.

Tijdens de eerste fase van de vastenorganisatie werden alleen zondagse eucharistische bijeenkomsten gehouden, hoewel er door de week op woensdag en vrijdag niet-eucharistische bijeenkomsten waren.

Maar tegen het einde van de 6e eeuw werd op maandag, woensdag en vrijdag al de eucharistie gevierd. Later werden nieuwe eucharistievieringen toegevoegd op dinsdag en zaterdag. Uiteindelijk werd het proces voltooid onder het pontificaat van Gregorius II (715-731), met de toewijzing van een eucharistisch formulier voor de donderdagen van de vastentijd.

Waarom de veertig dagen?

De theologische betekenis van de vastentijd is zeer rijk. De quarantainestructuur brengt een eigenaardige doctrine met zich mee.

Toen het vasten beperkt bleef tot twee dagen - of hoogstens een week - kon deze liturgische praktijk eenvoudigweg worden gerechtvaardigd door de droefheid van de Kerk over de afwezigheid van de Bruidegom, of door het klimaat van angstige verwachting; terwijl de vastenperiode van meet af aan een eigen connotatie heeft, opgelegd door de symbolische betekenis van het getal veertig.

Allereerst mag niet uit het oog worden verloren dat de hele westerse traditie de vastentijd begint met de evangelielezing van Jezus' verzoekingen in de woestijn: de vastentijd is dus een woestijnervaring, die, zoals in het geval van de Heer, veertig dagen duurt.

Tijdens de vastentijd beleeft de Kerk een intense geestelijke strijd als een tijd van vasten en beproeving. Ook de veertigjarige pelgrimstocht van het volk Israël door de Sinaï getuigt hiervan.

Andere symbolen verrijken het getal veertig, zoals dat in het Oude en Nieuwe Testament wordt aangetroffen. Zo roept de quarantaine het idee op van voorbereiding: veertig dagen van Mozes en Elia voorafgaand aan hun ontmoeting met Jahweh; veertig dagen gebruikt door Jona om boete en vergeving te verkrijgen; veertig dagen vasten door Jezus voor het begin van zijn openbare bediening. De vastentijd is een periode van voorbereiding op de viering van de paasplechtigheden: christelijke initiatie en verzoening van boetelingen.

Ten slotte heeft de christelijke traditie het getal veertig ook geïnterpreteerd als een uitdrukking van de tijd van het huidige leven, een voorproefje van de toekomstige wereld. Het Tweede Vaticaans Concilie (zie SC 109) wees erop dat de vastentijd een dubbele dimensie heeft, doop en boete, en onderstreepte het karakter ervan van tijd van voorbereiding op Pasen in een sfeer van aandachtig luisteren naar het Woord van God en onophoudelijk gebed.

De vastentijd eindigt op Witte Donderdagochtend met de Massa de chrismalis -Missa Chrismalis- die de bisschop concelebreert met zijn presbyters. Deze mis manifesteert de gemeenschap van de bisschop en zijn priesters in het ene en identieke priesterschap en ambt van Christus. Tijdens de viering worden de heilige oliën gezegend en het chrisma gewijd.

De vastentijd duurt van Aswoensdag tot uitsluitend de mis van het Avondmaal. Aswoensdag is een dag van vasten en onthouding; op vrijdag in de vastentijd wordt onthouding van vlees in acht genomen.. Op Goede Vrijdag worden ook vasten en onthouding beleefd.