Wie was werkelijk Mohammed, in het Arabisch Muḥammad (de geprezene), en was het verhaal van de "openbaring", die zich van hem onder de naam van de islam over de wereld verspreidde, werkelijk het verhaal van een misverstand, van nepnieuws? Wij zullen proberen, op een absoluut niet uitputtende manier, deze vragen te beantwoorden, vooral omdat een analyse van de kwestie van de oorsprong van de Islam noodzakelijk is om de historische gevolgen van de komst van deze leer te begrijpen.Het nieuwe, zogenaamd nieuwe, in de wereld.
Empecemos con el preguntarnos si realmente se trató de un malentendido. Para ello, vamos a elaborar tres postulados sobre la credibilidad de Mohammed y de su mensaje:
Voor ons christenen is het eerste postulaat onaanvaardbaar. Als het waar zou zijn, zou in feite het fundament van ons geloof ontbreken (een geloof dat, zoals we gezien hebben, gebaseerd is op duizenden getuigenissen en historische documenten).
Anderzijds lijkt ook de tweede verklaring moeilijk te aanvaarden, althans vanuit wetenschappelijk oogpunt: de hypothese dat Mohammed verkeerd begrepen is, is nogal vreemd, vooral omdat zijn bedoeling om zichzelf tot profeet uit te roepen, en niet zomaar een profeet, maar de laatste, het zegel der profeten, bewezen is. Daarom is de derde hypothese de meest plausibele, zozeer zelfs dat Dante in de Goddelijke Komedie Mohammed juist vanwege zijn kwade trouw in de lagere kringen van de hel plaatst: "Or vedi com'io mi dilacco! Vedi come storpiato è Maometto!" [1] (Inferno XXVIII, 30). Anderen, met name Johannes Damascenus, bestempelen zijn boodschap als een christelijke ketterij die binnen enkele jaren zal uitsterven.
En todo caso, es difícil, si no imposible, proporcionar una respuesta precisa e inequívoca a las complejas preguntas que nos hemos hecho. La opinión más extendida entre los islamólogos contemporáneos, pues, es que Mahoma estaba realmente convencido, al menos en la primera fase de su predicación, en La Meca, en la cual desempeña el papel de un reformador religioso acalorado y nada más, de haber recibido una verdadera revelación divina. Aún más convencido aparece posteriormente, en la siguiente fase de su vida pública, llamada medinesa (para contraponerla a la primera, conocida como mecana), de que era justo y necesario dar a los hombres una religión simple, en comparación con los monoteísmos que hasta aquel entonces existían y que él mismo había conocido más o menos; una religión escamondada de todos los elementos que no parecían realmente útiles, especialmente para él. Todo sucedió en distintas fases, en una especie de esquizofrenia que causó muchas dudas respecto a la llamada revelación y al portador de la misma, incluso entre los partidarios más convencidos del autoproclamado profeta.
Mapa Arabia pre-Islam.
La película “El mensaje”, de 1975, describe en detalle lo que era La Meca al comienzo de la predicación de Mahoma: una ciudad pagana, inmersa en la ǧāhilīya (en árabe y en el Islam, se atribuye este nombre, que traducido significa “ignorancia”, al periodo anterior al advenimiento del Islam mismo). En ese momento, en el siglo VI de la era cristiana, Arabia era una zona fronteriza, completamente aislada del llamado mundo civilizado.
Quedaba apartada de las rutas comerciales tradicionales y de las rutas de caravanas (que pasaban por los “puertos del desierto” como Palmira, Damasco o Alepo para adentrarse en Mesopotamia y luego, pasando el Golfo Pérsico, llegar hacia India y China). Sin embargo, en los períodos en el que las mismas rutas comerciales no estaban transitables debido a las guerras y la inestabilidad política, Arabia se volvía en un cruce de gran importancia. En tales casos, había dos rutas seguidas por las caravanas: una pasaba por La Meca, la otra por Yaṯrib (Medina).
La cuna del Islam está ubicada justo en esta área, llamada Ḥiǧāz, donde se encuentran La Meca (la tierra natal de Mahoma, nacido en 570 o 580) y Medina (una ciudad donde el mismo Mahoma se refugió después de las disputas surgidas de su predicación en La Meca: período llamado hiǧra, en castellano hégira), principales centros habitados alrededor de los cuales orbitaban tribus nómadas beduinas, siempre en lucha la una con la otra.
El pastoreo, la caza, los asaltos a caravanas y las incursiones contra tribus rivales eran el principal medio de subsistencia y la dureza de la vida forjaba el carácter de los beduinos, quienes tenían un ideal de virtus, un código de honor: murūwa. En ello se unen los conceptos de hospitalidad e inviolabilidad del huésped, fidelidad a la palabra dada, implacabilidad en el ta‛r, es decir la venganza por el derramamiento de sangre y la vergüenza sufrida.
La religiosidad de los nómadas y sedentarios de la Arabia preislámica era puramente fetichista: se veneraban las piedras sagradas, con vagas nociones sobre la supervivencia del alma después de la muerte (completamente absurdo y burlado era el concepto de la resurrección de la carne, luego predicado por Mahoma). Algunos lugares se consideraban santos, en particular el santuario de la Ka‛ba, en La Meca, donde, durante ciertos meses proclamados sagrados, la gente hacía peregrinaciones y celebraba festivales y ferias (en particular certámenes poéticos).
En La Meca, se adoraba a dioses como Ḥubal, Al-Lāt, Al-‛Uzzāt e Al- Manāṯ, así como la Piedra Negra, engastada en una pared de la Kaaba, una especie de panteón árabe en el que también se encontraba la efigie de Cristo (la única no destruida por Muhammad en el momento de su regreso triunfante de la hégira en 630).
Antes del advenimiento del Islam, Arabia (que había visto florecer una gran civilización al sur de la península, la de las mineos y de los sabeos antes y de los himyaritas después, estaba formalmente bajo el dominio de los persas, quienes habían expulsado a los cristianos abisinios (un pueblo que había acudido en masa desde Etiopía para defender a sus correligionarios perseguidos por los reyes sabeos, de religión judía, después de la masacre de cristianos que fueron arrojados a miles en un horno de fuego por el rey Ḍū Nūwās, en Naǧrān, en 523).
En el norte, en el limes del Imperio bizantino, se habían creado reinos vasallos de Constantinopla, gobernados por las dinastías gasánida (nómadas sedentarizados de religión cristiana monofisita) y laḥmida (nestorianos): estos estados impedían que los asaltantes beduinos cruzaran las fronteras del Imperio, protegiendo las regiones más remotas de ello, así como el comercio de caravanas. Por lo tanto, la presencia de elementos cristianos y judíos en la península árabe en la época de Mahoma es muy cierta. Estos elementos, sin embargo, eran heterodoxos y heréticos, lo que sugiere que el mismo “profeta” del Islam fue engañado acerca de muchas de las doctrinas cristianas y judías.
No hay información histórica precisa sobre la primera fase de la vida de Mahoma (una situación curiosamente análoga a la de Jesús). Sobre él mismo, por otro lado, hay muchas leyendas que hoy en día forman parte de la tradición islámica, a pesar de que estas anécdotas no hayan sido investigadas mediante un análisis histórico y textual detallado (lo que sí sucedió, por lo contrario, para los evangelios apócrifos).
Por esta razón nos encontramos con dos historiografías diferentes sobre el autoproclamado profeta del Islam: una, precisamente, musulmana; la otra, la que vamos a considerar nosotros, es la historiografía occidental moderna, que se basa en fuentes más confiables, así como en el propio Corán, que puede considerarse, de una forma u otra, una especie de autobiografía de Mohammed.
La fecha más segura que tenemos es la de 622 (I de la era islámica), año de la hiǧra, la hégira, emigración de Mohammed y sus seguidores a Yaṯrib (más tarde renombrada Medina).
Wat het geboortejaar van Mohammed betreft, zegt de traditie, hoewel niet gestaafd door voldoende concrete elementen, dat hij in 570 werd geboren, terwijl verschillende historici het erover eens zijn dat hij rond 580 werd geboren, altijd in Mekka.
Mohammed was een lid van de stam Banū Qurayiš (ook wel Korahieten genoemd), geboren toen zijn vader al was overleden en hij verloor zijn moeder op jonge leeftijd. Vervolgens werd hij eerst ontvangen door zijn grootvader en, na de dood van zijn grootvader, door zijn oom van vaderskant Abū Ṭālib.
Op ongeveer twintigjarige leeftijd trad M. in dienst van een rijke weduwe die toen al op leeftijd was: Ḫadīǧa, een soort zakenvrouw die parfums verhandelde met Syrië. Zij (die later beroemd werd als de eerste moslima omdat zij in feite de eerste was die geloofde dat hij Gods boodschapper was) trouwde enkele jaren later met Mohammed. Deze verbintenis was blijkbaar lang, gelukkig en monogaam, zozeer zelfs dat ‛Āʼiša, die na de dood van Ḫadīǧa later de favoriete vrouw van Mohammed zou worden, naar verluidt jaloerser was op de overledene dan op alle andere vrouwen in het leven van de 'profeet' van de Islam.
Mohammed had geen kinderen met Ḫadīǧa, terwijl het huwelijk met Āʼiša vier dochters voortbracht: Zaynab, Ruqayya, Fāṭima en Umm Kulṯūm. Mohammeds enige zoon, Ibraḥīm, die op zeer jonge leeftijd stierf, had een christelijke koptische concubine als moeder.
Namens Ḫadīǧa moest Muḥammad met karavanen reizen om goederen te verkopen voorbij de Byzantijnse grens, d.w.z. in Syrië. Tijdens deze reizen is hij vermoedelijk in contact gekomen met leden van verschillende ketterse christelijke sekten (Docetisten, Monofysieten, Nestorianen) en door hen geïndoctrineerd, zonder dat hij als analfabeet rechtstreeks toegang had tot de christelijke heilige teksten. Wij herhalen echter dat elementen van het joodse en christelijke geloof - of eenvoudigweg monotheïstische ideeën, ḥanīf, al bestonden in en rond Mekka.
Todo cambió, en la vida de Mahoma, cuando él ya tenía alrededor de cuarenta años y abandonó el paganismo para adoptar – y comenzar a predicar – ideas monoteístas. Muḥammad estaba convencido, al menos en los primeros años de su misión “profética”, de estar profesando la misma doctrina de judíos y cristianos y que, por lo tanto, incluso estos, además de los paganos, deberían reconocerlo como rasūl Allāh, mensajero, enviado de Dios.
Fue solamente en un segundo momento, cuando ya se encontraba en Medina, que él mismo remarcó las notables diferencias entre su predicación y la doctrina oficial cristiana y judía. De hecho, el Corán contiene deformaciones de las narraciones bíblicas (tanto del Antiguo Testamento como del Nuevo Testamento), así como resultan evidentes en ello tanto las ideas docetistas de Mahoma en cristología como su confusión con respecto a la doctrina de la Trinidad (en su opinión formada por Dios, Jesús y María).
Volgens Ibn Iṣḥāq, de eerste biograaf van Mohammed, verscheen tijdens zijn slaap in een grot op de berg Ḥīra buiten Mekka, de engel Gabriël aan hem met een brokaten doek in zijn handen en zei hem te lezen ("iqrāʼ"); Mohammed was echter analfabeet, dus was het de aartsengel die de eerste vijf verzen van de sūra 96 (genaamd "van de prop") reciteerde, die volgens Mohammed letterlijk in zijn hart werden geprent.
Deze nacht wordt laylat al-qadr genoemd, de nacht van de macht. Aanvankelijk beschouwde Muḥammad zichzelf niet als de initiator van een nieuwe godsdienst, maar als de ontvanger van een openbaring die ook aan andere gezanten van Allah, die hem waren voorgegaan, was doorgegeven. Hij geloofde in feite dat wat hem inspireerde, passages waren uit een hemels boek, umm al-kitāb (moeder van het boek), dat reeds geopenbaard was aan Joden en Christenen (door hem ahl al-kitāb genoemd, d.w.z. mensen van het boek).
Terugkerend naar de beginperiode in Mekka, is het niet moeilijk zich de reactie van de notabelen van de stad op de prediking van Mohammed voor te stellen, want niemand van hen wilde de religieuze status quo van de stad ondermijnen en haar economische welvaart en oude tradities in gevaar brengen, alleen op het woord van Mohammed, die, hoewel aangespoord, nooit wonderen verrichtte of enig tastbaar teken gaf van de openbaringen die hij beweerde te hebben ontvangen.
Zo begon een vervolging van de "profeet" en zijn volgelingen, tot het punt dat Mohammed ten minste tachtig van hen naar Abessinië moest sturen, om hun toevlucht te zoeken onder de bescherming van een christelijke koning.
De Islamitische geleerde Felix M. Pareja, evenals oudere Islamitische auteurs, b.v. Ṭabarī en al-Wāqidī, plaatsen de beroemde episode van de "Satanische verzen", waarnaar de Koran in sūra 22/52 schijnt te verwijzen, in deze periode. [3]
Het gebeurde namelijk dat Mohammed, om te proberen tot overeenstemming te komen met de medeburgers van Mekka, door Satan in verleiding zou zijn gebracht terwijl hij de sūra 53/19 reciteerde en zou hebben uitgeroepen:
"Hoe komt het dat jullie al-Lāt, al-‛Uzzāt en al-Manāṯ Lât, 'Uzza en Manât aanbidden? Zij zijn de verheven Ġarānīq, van wie wij hun voorspraak verwachten."
Como hemos visto, estas tres diosas eran una parte fundamental del panteón mecano y protagonistas de varios ritos que atraían cientos de peregrinos a la Ka‛ba cada año: su título era el de “tres grullas sublimes” (Ġarānīq) y admitir su existencia, además del poder de intercesión con Allah, si por un lado significaba reconciliarse con la élite de La Meca y permitir el regreso de sus seguidores exiliados, por el otro implicaba desacreditarse a sí mismo y al rígido monoteísmo que había profesado hasta entonces.
Evidentemente, el juego no valía la pena, tanto que a la mañana siguiente el “Mensajero de Dios” se retractó y declaró que Satanás le había susurrado esos versos en el oído izquierdo, en lugar de Gabriel en el derecho; debían considerarse, por lo tanto, de origen satánico. En su lugar, se dictaron los siguientes:
"Hoe komt het dat jullie al-Lāt, al-‛Uzzāt en al-Manāṯ aanbidden? Zij [deze drie afgoden] zijn slechts namen die jullie en jullie vaderen hebben verzonnen en Allah heeft jullie er geen gezag voor gegeven."
El episodio recién citado le trajo aún más descrédito a Mahoma, quien, con la muerte de su esposa y de su tío-protector Abū Ṭālib, permaneció sin dos apoyos válidos. Dada la situación, se vio obligado (y las sūra de este período revelan la desolación y el abandono en el que se encontró, con la sūra de los ǧinn sūra contando cuántos duendes se hicieron musulmanes en esos mismos momentos) para buscar protección en otra parte, algo que logró encontrando a oyentes válidos entre los ciudadanos de Yaṯrib, una ciudad al norte de La Meca, poblada entonces por tres tribus judías (los Banū Naḍīr, los Banū Qurayẓa y los Banū Qaynuqā‛ y por dos tribus beduinas).
Entre los judíos y los beduinos no había buena relación y Mahoma, en virtud de su fama, fue llamado a ser árbitro imparcial entre los contendientes, por lo que en el año 622, el primero de la era islámica, comenzó la hiǧra, hégira del “profeta” y de sus seguidores, alrededor de ciento cincuenta. El término hiǧra no significa solo “emigración”, sino extrañamiento, una especie de renuncia a la ciudadanía y a la pertenencia a La Meca y a la tribu, con la consiguiente privación de toda protección.
Yaṯrib más tarde se llamará Medina (Madīnat al-nabī, la ciudad del profeta). Recién llegado aquí, para granjearse a los judíos, que constituían los ricos y notables de la ciudad, M. introdujo innovaciones en el primitivo ritual islámico, en particular orientando la qibla, la dirección de la oración, hacia Jerusalén. Sin embargo, cuando los propios judíos se dieron cuenta de la confusión de Mahoma en cuestiones bíblicas, se burlaron de él, enemistándose con él para siempre.
En aquel mismo momento empezó, pues, a producirse la división entre lo que evolucionaría como el islam, por un lado, y el judaísmo y el cristianismo, por el otro. Mahoma no podía admitir que estaba confundido o que no conocía los episodios bíblicos que había citado repetidamente a sus seguidores. Lo que hizo, pues, fue usar su ascendencia sobre sus discípulos y acusar a judíos y a cristianos de falsificar deliberadamente la revelación que recibieron; el mismo ascendente y la misma autoridad son suficientes para que los musulmanes de hoy continúen creyendo en tales acusaciones.
Una vez más, sin embargo, la intención de Mohammed Maar nogmaals, Muḥammads bedoeling was niet om een nieuwe godsdienst te stichten, maar om te proberen te herstellen wat hij beschouwde als het zuivere en ware, primitieve geloof, gebaseerd op Abraham, die voor hem noch christen noch jood was, maar een eenvoudige monotheïst, in het Arabisch ḥanīf. Met die term stond hij bekend bij de heidense Arabieren, die zichzelf via Ismaël als zijn nakomelingen beschouwden. En zo werd Ismaël in de Koran de geliefde zoon van Abraham, in plaats van Izaäk; het is Ismaël die Abraham wordt opgedragen te offeren in Jeruzalem, waar nu de Rotskoepel staat; het is Ismaël die samen met zijn vader het heiligdom van de Ka‛ba in Mekka bouwt, waar bovendien zijn moeder Hagar haar toevlucht had gezocht nadat zij door Sara uit de woestijn was verdreven.
Altijd om wraak te nemen op de Joden, veranderde zelfs de richting van de qibla, en werd gericht op Mekka. De islam werd de nationale godsdienst van de Arabieren, met een in het Arabisch geopenbaard boek: de herovering van de heilige stad werd dus een fundamenteel doel.
En Medina, en la figura y en la persona de Mahoma se juntan la autoridad religiosa y la política es allí donde nacen los conceptos de umma (la comunidad de los creyentes musulmanes), de estado islámico y de ǧihād, guerra santa: la comunidad de Medina, con las diversas religiones. Que allí se profesaban (musulmana, judía, pagana), vivió en paz bajo el gobierno del árbitro, y ya autoridad política y religiosa, que venía de La Meca. Los musulmanes prosperaron particularmente, garantizándose ingresos considerables a través de razias a las caravanas que pasaban por allí. Los éxitos y fracasos (los éxitos se llamaban obra divina, los fracasos faltas de fe, indisciplina y cobardía) se alternaron en las campañas contra los mecanos.
En unos pocos años, sin embargo, Mohammed decidió deshacerse de las tribus judías que se habían vuelto hostiles mientras tanto: los primeros fueron los banū Naḍīr, seguidos por los banū Qaynuqā‛, a los cuales fueron confiscados los bienes pero fue perdonada la vida; un destino más atroz, por otro lado, les tocó a los banū Qurayẓa, cuyos mujeres y niños fueron esclavizados, y cuyos hombres, una vez confiscados sus bienes, fueron degollados en la plaza (hubo alrededor de setecientos muertos: solamente uno de ellos se salvó pues se convirtió al islam).
En el sexto año de la Hégira Mohammed In het zesde jaar van de Hegira beweerde M. een visioen te hebben ontvangen waarin hem de sleutels van Mekka werden gegeven. Vervolgens begon hij een lange campagne van herovering, waarbij hij een wapenstilstand schond (wat vreselijk oneervol was voor die tijd) en de ene na de andere rijke Joodse oases ten noorden van Medina innam. Het economische en militaire succes was een magneet voor de bedoeïenen, die zich massaal begonnen te bekeren (uiteraard niet om religieuze redenen). Het culmineerde allemaal in de triomfantelijke intocht in de thuisstad in 630, zonder tegenstand. De in de Ka‛ba aanwezige afgoden (behalve de beeltenis van Christus) werden vernietigd.
In de volgende twee jaar werd de kracht en macht van M. en zijn volgelingen geconsolideerd, totdat de "profeet" in 632 stierf, in koorts en delirium, zonder opvolgers aan te wijzen.
Wat uit een analyse van het leven van Muḥammad naar voren komt is vooral zijn grote dubbelzinnigheid, samen met zijn persoonlijkheid, die door geleerden vaak als schizofreen wordt omschreven, vanwege het tegenstrijdige karakter van zijn houdingen en toespraken, alsmede de openbaringen waarvan in de Koran melding wordt gemaakt. Het is om deze reden dat moslimgeleerden en theologen hun toevlucht nemen tot de praktijk van nasḫ wa mansūḫ (abrogeren en afschaffen, een procedure volgens welke, als een passage in de Koran een andere tegenspreekt, de tweede de eerste teniet doet). [4]
Een voorbeeld hiervan is de aflevering waarin M. Hij gaat naar het huis van zijn aangenomen zoon Zayd (juist deze episode wordt in de conclusie van dit artikel geciteerd) en vele andere: extravagante en verdachte omstandigheden waarin Allah Mohammed letterlijk te hulp schiet en hem verzen openbaart waarin de ongelovigen en twijfelaars die hem ervan durven beschuldigen in tegenspraak te zijn, worden vermaand; of ook woorden die Mohammed zelf aansporen de wetten en gebruiken van de mensen niet te willen volgen en de gunsten te aanvaarden die God alleen aan hem heeft geschonken:
“A veces se han querido ver en Mohammed dos personalidades casi contradictorias; la del piadoso agitador de La Meca y la del prepotente político de Medina. [---] En sus diversos aspectos nos parece generoso y cruel, tímido y audaz, guerrero y político.
Su forma de actuar era extremadamente realista: no tenía ningún problema en abrogar una revelación reemplazándola por otra, en faltar a su palabra, en servirse de sicarios, en dejar caer la responsabilidad de ciertas acciones en otras personas, en componérselas entre hostilidades y rivalidades. La suya era una política de compromisos y contradicciones siempre dirigida a alcanzar su objetivo. [---] Monógamo hasta que vivió su primera esposa, se convirtió en un gran amigo de las mujeres ya que las circunstancias lo permitieron y mostró una predilección por las viudas". [5]
Gerardo Ferrara
Afgestudeerd in geschiedenis en politieke wetenschappen, gespecialiseerd in het Midden-Oosten.
Verantwoordelijk voor studenten aan de Universiteit van het Heilige Kruis in Rome.
