Αυτά είναι δύο ζητήματα που αντιμετωπίζονται από το Πάπας Φραγκίσκος στο τελευταίο μέρος της επιστολής του Patris corde (8-XII2020) για τον Άγιο Ιωσήφ.
Από τον Λέοντα ΙΓ' (πρβλ. enc. Rerum novarum, 1891), η Εκκλησία προτείνει τον Άγιο Ιωσήφ ως πρότυπο εργάτη και προστάτη των εργαζομένων. Μελετώντας τη μορφή του Αγίου Ιωσήφ, λέει ο Φραγκίσκος στην επιστολή του, μπορεί κανείς να κατανοήσει καλύτερα τη σημασία της την εργασία που δίνει αξιοπρέπεια και τη θέση της εργασίας στο σχέδιο της σωτηρίας.
Από την άλλη πλευρά, σήμερα θα πρέπει όλοι να προβληματιστούμε για τη γονεϊκότητα.
Η εργασία", γράφει ο Πάπας, "γίνεται μια συμμετοχή στο ίδιο το έργο της σωτηρίας, μια ευκαιρία να επισπεύσει κανείς τον ερχομό της Βασιλείας, να αναπτύξει τις δυνατότητες και τις ικανότητές του, θέτοντάς τες στην υπηρεσία της κοινωνίας και της κοινωνίας. Η εργασία καθίσταται ευκαιρία ολοκλήρωσης όχι μόνο για τον εαυτό του, αλλά κυρίως για τον αρχικό πυρήνα της κοινωνίας που είναι η οικογένεια" (Patris corde, αρ. 6).
Εδώ πρέπει να υπογραμμιστούν δύο αλληλένδετες αναφορές: η μία είναι η σχέση μεταξύ εργασίας και οικογένειας. Το άλλο είναι η τρέχουσα κατάσταση, όχι μόνο η πανδημία αλλά και το ευρύτερο πλαίσιο, το οποίο απαιτεί να επανεξετάσουμε τις προτεραιότητές μας σε σχέση με την εργασία.
Έτσι, ο Φραγκίσκος γράφει: "Η κρίση της εποχής μας, η οποία είναι οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική και πνευματική κρίση, μπορεί να αποτελέσει για όλους ένα κάλεσμα να ανακαλύψουν εκ νέου το νόημα, τη σημασία και την αναγκαιότητα της εργασίας, προκειμένου να δημιουργηθεί μια νέα "κανονικότητα" στην οποία κανείς δεν θα αποκλείεται. Το έργο του Αγίου Ιωσήφ μας υπενθυμίζει ότι Ο ίδιος ο Θεός που δημιούργησε τον άνθρωπο δεν περιφρόνησε την εργασία. Η απώλεια εργασίας που πλήττει τόσους πολλούς αδελφούς και αδελφές, και η οποία έχει αυξηθεί τον τελευταίο καιρό λόγω της Πανδημία Covid-19θα πρέπει να αποτελέσει έκκληση για αναθεώρηση των προτεραιοτήτων μας" (ό.π.).
Στο τελευταίο μέρος της επιστολής του, ο Πάπας σταματά να θεωρεί ότι ο Ιωσήφ ήξερε πώς να είναι πατέρας "στη σκιά" (παραθέτει το βιβλίο του Πολωνού Jan Dobraczyński, La sombra del Padre, 1977, που εκδόθηκε στα ισπανικά από τον Palabra, Μαδρίτη 2015).
Σκεπτόμενοι αυτή τη "σκιά του πατέρα" ή στην οποία βρίσκεται ο πατέρας, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο μεταμοντέρνος πολιτισμός μας βιώνει τις πληγές που προκαλεί μια εξέγερση κατά της πατρότητας, η οποία εξηγείται αν λάβουμε υπόψη μας πολλές προσποιήσεις πατρότητας που δεν ήταν ή δεν μπόρεσαν να είναι αυτό που θα έπρεπε να είναι- αλλά η εξέγερση κατά της πατρότητας είναι απαράδεκτη από μόνη της, επειδή αποτελεί ουσιαστικό μέρος της ανθρωπιάς μας και όλοι την έχουμε ανάγκη. Σήμερα, στην πραγματικότητα, χρειαζόμαστε, παντού, τους πατέρες, να επιστρέψουμε στον πατέρα.
Στο κοινωνία της εποχής μαςΟ Φραγκίσκος παρατηρεί ότι τα παιδιά συχνά φαίνονται να είναι χωρίς πατέρα. Προσθέτει ότι η Εκκλησία χρειάζεται επίσης πατέρες, με την κυριολεκτική έννοια, καλούς πατέρες, αλλά και με μια ευρύτερη έννοια, πνευματικοί γονείς των άλλων (πρβλ. Α΄ Κορ 4:15, Γαλ 4:19).
Ο Πάπας εξηγεί με υπαινικτικό τρόπο: "Το να είσαι πατέρας σημαίνει να εισάγεις το παιδί στην εμπειρία της ζωής, στην πραγματικότητα. Όχι για να τον κρατήσουμε, όχι για να τον φυλακίσουμε, όχι για να τον κατέχουμε, αλλά για να τον κάνουμε ικανό να επιλέγει, να είναι ελεύθερος, να βγαίνει έξω" (αρ. 7). Και πιστεύει ότι η λέξη "πιο αγνός" που η χριστιανική παράδοση τοποθετεί δίπλα στον Ιωσήφ εκφράζει αυτό το "..." (σημ. 7).λογική της ελευθερίας"που κάθε γονέας πρέπει να έχει για να να αγαπάς με πραγματικά ελεύθερο τρόπο.
Ο Φραγκίσκος σημειώνει ότι ο Άγιος Ιωσήφ δεν θα τα έβλεπε όλα αυτά πρωτίστως ως "αυτοθυσία", η οποία θα μπορούσε να προκαλέσει κάποια απογοήτευση, αλλά απλώς ως δώρο του εαυτού, ως καρπό της εμπιστοσύνης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η σιωπή Το μήνυμα του Αγίου Ιωσήφ δεν οδηγεί σε παράπονα αλλά σε χειρονομίες εμπιστοσύνης.
"Το ιεραποστολικό πνεύμα της Εκκλησίας δεν είναι τίποτε άλλο από την παρόρμηση να μεταδώσουμε τη χαρά που μας δόθηκε", Ομιλία στη Ρωμαϊκή Κουρία, 22 Δεκεμβρίου 2008.
Ακολουθεί μια περαιτέρω επεξεργασία του σχέση μεταξύ θυσίας και γενναιοδωρίας από αγάπησε μια προοπτική που θα μπορούσε να ονομαστεί χριστιανικός ανθρωπισμός ή χριστιανικός Χριστιανική ανθρωπολογία:
"Ο κόσμος έχει ανάγκη από πατέρες, απορρίπτει τους αφέντες, δηλαδή: απορρίπτει όσους θέλουν να χρησιμοποιήσουν την κατοχή των άλλων για να γεμίσουν το δικό τους κενό- απορρίπτει όσους συγχέουν την εξουσία με τον αυταρχισμό, την υπηρεσία με τη δουλοπρέπεια, την αντιπαράθεση με την καταπίεση, τη φιλανθρωπία με τη βοήθεια, τη βία με την καταστροφή. Κάθε αληθινή κλίση γεννιέται από το δώρο του εαυτού, που είναι η ωρίμανση της απλής θυσίας".
Για να αξιοποιήσουμε στο έπακρο αυτό το επιχείρημα, κατά τη γνώμη μας, αξίζει να λάβουμε υπόψη μας την μάλλον αρνητική και φτωχοποιητική σημασία που έχει σήμερα η λέξη "θυσία" στο δρόμο. Για παράδειγμα, όταν λέμε: "Αν χρειαστεί, θα κάνουμε μια θυσία για να πετύχουμε αυτό...". Ή όταν λέμε ότι δεν μας αρέσει κάτι ή ότι δεν μας αρέσει αυτό το άτομο, αλλά "κάνοντας μια θυσία" μπορούμε να το ανεχτούμε.
Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως αποτέλεσμα της αποχριστιανοποίηση του πολιτισμούΓιατί από χριστιανική άποψη, η θυσία δεν έχει πρωτίστως αυτή τη θλιβερή, αρνητική ή ηττοπαθή χροιά, αλλά αντίθετα: είναι κάτι που αξίζει τον κόπο, γιατί πίσω από αυτήν κρύβεται η ζωή και η χαρά. Ωστόσο, καμία μητέρα ή πατέρας που κάνει αυτό που πρέπει να κάνει δεν σκέφτεται ότι το κάνει "από θυσία" ή ότι κάνει μια χάρη με πολύ κόπο από την πλευρά του, επειδή "δεν υπάρχει άλλος τρόπος".
Χάνοντας τη χριστιανική προοπτική (δηλαδή την πίστη ότι ο Χριστός θριάμβευσε στο σταυρό, και ως εκ τούτου ο σταυρός είναι πηγή γαλήνηςΣήμερα, η λέξη "θυσία" ακούγεται θλιβερή και ανεπαρκής. Ο Πάπας το εκφράζει καλά όταν προτείνει να ξεπεραστεί η "απλώς ανθρώπινη λογική της θυσίας". Πράγματι, η θυσία, χωρίς το πλήρες νόημα που της δίνει η χριστιανική προοπτική, είναι καταπιεστική και αυτοκαταστροφική.
Στην πραγματικότητα, όσον αφορά την γενναιοδωρία που απαιτεί κάθε γονική μέριμναΟ Πάπας προσθέτει κάτι που ρίχνει φως στον οδικό χάρτη για την εκκλησιαστικές κλίσεις: "Όταν μια κλίση, είτε πρόκειται για έγγαμη, άγαμη ή παρθενική ζωή, δεν φτάνει στην ωριμότητα της αυτοπροσφοράς, σταματώντας μόνο στη λογική της θυσίας, τότε αντί να γίνει σημείο της ομορφιάς και της χαράς της αγάπης, κινδυνεύει να εκφράσει δυστυχία, θλίψη και απογοήτευση".
Και αυτό μπορεί να φανεί σε σχέση με την πραγματική έννοια της χριστιανικής ελευθερίας, η οποία ξεπερνά όχι μόνο τη νοοτροπία της θυσίας της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά και τον πειρασμό ενός "βολονταριστικού ηθικισμού".
Σε αρκετές περιπτώσεις, σε σχέση με το χωρίο στη Ρωμαίους 12:1 (σχετικά με την "πνευματική λατρεία"). Είναι λάθος να θέλει κανείς να σωθεί, να εξαγνιστεί ή να λυτρωθεί με τις δικές του προσπάθειες. Το μήνυμα του Ευαγγελίου προτείνει να μάθουμε να ζούμε μέρα με τη μέρα την oαναζωογόνηση της δικής μας ζωής σε ένωση με τον Χριστόστο πλαίσιο της Εκκλησίας και στο επίκεντρο της Ευχαριστία (βλ. ειδικά Γενική Ακρόαση, 7 Ιανουαρίου 2009).
Αυτό μας φαίνεται να φωτίζει αυτό που λέει η επιστολή του Φραγκίσκου, διατυπωμένη με όρους που μπορούν να γίνουν αποδεκτοί από οποιονδήποτε, όχι μόνο από έναν χριστιανό, ενώ ταυτόχρονα θέτει την πορεία προς την πληρότητα αυτού που είναι χριστιανικό: η γονική μέριμνα πρέπει να είναι ανοιχτή στους νέους χώρους ελευθερίας των παιδιών. Φυσικά, αυτό προϋποθέτει το ενδιαφέρον του πατέρα και της μητέρας να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους στην ελευθερία και την υπευθυνότητα.
Αξίζει να μεταγράψουμε αυτή την παράγραφο, σχεδόν στο τέλος της επιστολής: "Κάθε παιδί κουβαλάει πάντα μαζί του ένα μυστήριο, κάτι άγνωστο που μπορεί να αποκαλυφθεί μόνο με τη βοήθεια ενός γονέα που σέβεται την ελευθερία του. Ένας πατέρας που γνωρίζει ότι ολοκληρώνει την παιδαγωγική του δράση και ότι ζει πλήρως την πατρότητά του μόνο όταν έχει γίνει "άχρηστος", όταν βλέπει ότι το παιδί έχει αυτονομηθεί και βαδίζει μόνο του στα μονοπάτια της ζωής, όταν βάζει τον εαυτό του στη θέση του Ιωσήφ, ο οποίος πάντα γνώριζε ότι το Παιδί δεν ήταν δικό του, αλλά απλώς είχε ανατεθεί στη φροντίδα του".
κ. Ramiro Pellitero Iglesias
Καθηγητής Ποιμαντικής Θεολογίας στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ναβάρα.
Δημοσιεύθηκε στο "Εκκλησία και νέος ευαγγελισμός".
