De theologische betekenis van Benedictus XVI

Wij zullen ons paus Benedictus XVI, die op zaterdag 31 december 2022 is overleden, altijd blijven herinneren omdat hij alle katholieke gelovigen aanmoedigde om Jezus Christus te zoeken, te kennen en lief te hebben; omdat hij ons leerde hoe wij ons als christenen moeten gedragen en leven in een heidense samenleving, met het optimisme en de kracht die voortkomen uit de hoop dat het evangelie wordt verspreid, en die ons motiveert om de samenleving van binnenuit te veranderen.

Een kort profiel van Benedictus XVI

Benedictus XVI's pontificaat duurde maar kort. acht jaarToch zijn zijn beschouwingen over geloof en leer transcendentaal geweest in de geschiedenis van de Kerk. Trouw aan zijn motto, "medewerker van de waarheid", waren de intellectuele impuls tot dialoog tussen geloof en rede en de strijd tegen misbruik en verdeeldheid in de Kerk de maatstaven van zijn pontificaat. Hij nam altijd een duidelijk en broederlijk standpunt in tegenover alle personen en theologische standpunten die afweken van de geloofswaarheden van de Kerk.

Anderzijds achtte Benedictus XVI het noodzakelijk te handelen ten behoeve van een rechtvaardige orde in de samenleving, en het algemeen welzijn te bevorderen door economische, sociale, wetgevende, bestuurlijke en culturele maatregelen. Zijn drie encyclieken vormen het hoogtepunt van zijn grote theologische werk als antwoord op de problemen van de wereld van vandaag.

Enkele mijlpalen in zijn leven

• 29 juni 1951: Joseph Ratzinger werd gewijd priester samen met zijn broer Georg in de kathedraal van Freising.
• In 1953: D. in Theologie met het proefschrift People and House of God in the doctrine of the Church of St. Augustine.
• 24 maart 1977: Sint Paulus VI benoemde hem tot aartsbisschop van München en Freising. Joseph Ratzinger was nog geen 50 jaar oud toen hij tot aartsbisschop werd benoemd, maar hij was al een bekend en gerespecteerd theoloog. Die afspraak was een onverwacht keerpunt in zijn leven. Hij was een geleerde, onderzoeker en leraar theologie. Hij aanvaardde regeringsposten uit gehoorzaamheid en in dienst van de kerk. In hetzelfde jaar maakte de paus hem ook kardinaal.
• 19 april 2005: Kardinaal Joseph Ratzinger werd gekozen als opvolger van Petrus en aan de wereld voorgesteld als een Paus Benedictus XVI op 78 jarige leeftijd. In zijn eerste woorden herinnerde hij aan Johannes Paulus II en omschreef hij zichzelf als een "eenvoudige en nederige werker in de wijngaard van de Heer". Naar het voorbeeld van zijn voorganger bezocht hij 24 landen.
• 25 december 2005: Publiceert zijn eerste encycliek Deus caritas est gewijd aan de liefde van God. Als paus spreekt hij voortdurend over de "vreugde van het christen zijn".
• 30 november 2007: Publiceert de encycliek Spe Salvi waar hij het thema hoop behandelt. Hij publiceerde ook het eerste deel van zijn werk Jezus van Nazareth, een belangrijk theologisch en pastoraal werk, dat in 2012 werd voltooid.
• 29 juni 2009: Publiceert zijn laatste encycliek Caritas in veritate over sociale rechtvaardigheid in de 21e eeuw. Daarin bekritiseerde hij het consumentisme en ook het huidige economische systeem, dat ver afstaat van het algemeen belang.
• 11 februari 2013:  Hij kondigde zijn aftreden van het pontificaat aan, wat een culturele en theologische revolutie teweegbracht, die zijn grote nalatenschap aan de geschiedenis van de Kerk vorm zou geven, en definitief de manier zou markeren waarop pausen hun pontificaat zouden moeten opvatten.
• 31 december 2023: Paus emeritus Benedictus XVI overlijdt in Rome op 95-jarige leeftijd. Met hem gaat de laatste van de pausen die persoonlijk betrokken is bij het werk van de Tweede Vaticaans Concilie.

Benedictus XVI: een grote theologische paus

De bijdrage van het werk en het theologisch denken van Benedictus XVI aan het christendom en de mensheid is nu al vruchtbaar en doeltreffend. Een van zijn zorgen was te reageren op actuele problemen door reflectie en interpretatie van de Heilige Schrift.

Joseph Ratzinger werkte vele jaren nauw samen met Sint Johannes Paulus IIdie hem benoemde prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer in november 1981, waar hij bekend werd als theoloog en de Kerk 31 jaar lang inspireerde.

Hij was een directe getuige van de post-conciliaire crisis, van het in twijfel trekken van de essentiële waarheden van het geloof en van het experimenteren op liturgisch gebied. Al in 1966, een jaar na het einde van de Tweede Vaticaans Concilie, zei dat hij de opmars zag van het "goedkope christendom".

Zo is de theologische paus erin geslaagd met grote argumentatiekracht en tegelijkertijd met grote geestelijke kracht uit te drukken wat de kern is van het christelijk geloof en de zending van de Kerk. Tegenover kerkelijke schandalen riep Benedictus XVI op tot bekering, boete en nederigheid. In september 2011 riep hij de Kerk op minder werelds te zijn: "Historische voorbeelden tonen aan dat het missionaire getuigenis van de Kerk los van de wereld duidelijker is. Bevrijd van materiële en politieke lasten en voorrechten kan de Kerk zich beter en op een waarlijk christelijke wijze inzetten voor de hele wereld; zij kan werkelijk openstaan voor de wereld...".

Jezus Christus: centrale kern van de theologie van Joseph Ratzinger

Zijn nalatenschap als theoloog en pastor, waarvan het goed is om op dit moment de belangrijkste elementen in herinnering te brengen en waar het werk van een mensenleven samenkomt, richt zich op de figuur van Christus.

Jezus Christus aanwezig in de Schrift en in de liturgie, en zijn relatie met de Kerk en met Mariais de centrale kern van zijn theologie. In Jezus Christus heeft God Zelf Zich zichtbaar gemaakt en Zijn reddende Liefde aan de mensheid getoond. Hij wijst erop dat deze openbaring van God niet slechts een feit uit het verleden is, maar een goddelijke kracht van vandaag en voor de toekomst, toegankelijk in de Kerk van de heiligen, die door de Heilige Geest gemachtigd zijn als getuigen van de opstanding.

Tot de theologische en ontologische pijlers van haar denken behoort ook de persoon, en de betekenis voor haar van liefde, waarheid, schoonheid en hoop, thema's die in haar encyclieken terugkomen.

Voor de verkondiging van de christelijke boodschap, Benedictus XVI drong aan op zowel geloof als rede; en uit de relatie tussen beide kunnen we zijn opvatting over theologie, catechese en prediking afleiden. Wat tenslotte de zending betreft, zijn zijn uitspraken over bediening en prediking interessant. Eucharistie (met belangrijke gevolgen voor de oecumenische theologie), de schepping, de godsdiensten en de relatie van de Kerk.

Benedictus XVI: nederigheid en dienstbaarheid aan de Kerk

Benedictus XVI was een van de grote theologen van de 20e en 21e eeuw; een intellectueel die zijn leven lang, door theologiestudie, onderzoek en onderwijs, het gelaat van God heeft gezocht. Tegelijkertijd was hij een eenvoudige man, zeer hartelijk en zachtaardig, zelfs verlegen, die zijn leven geheel ten dienste stelde van de Kerk.

Toen hij in 2005 tot paus werd gekozen met de naam Benedictus XVI, merkte hij in een interview op dat hij tijdens het conclaaf had gebeden "tot de Heer om iemand te kiezen die sterker is dan ik, maar in dat gebed heeft Hij kennelijk niet naar mij geluisterd". De naam was geen toeval, hij koos hem ter ere van Benedictus XV en Benedictus van Nursia, respectievelijk de vredespaus en de initiator van het kloosterleven in het Westen.

Ontslag van het pontificaat

Een van de meest verrassende en vernederende daden van Benedictus XVI, en tevens een bewijs van zijn moed, was het feit dat hij aftrad als paus. Het was een historische gebeurtenis in het leven van de Kerk. Pas in 1294, zevenhonderd jaar eerder, had Celestijn V het pausdom neergelegd. Feit is dat tot die tijd niemand dacht dat de bisschop van Rome een leeftijdsgrens had. Paus Benedictus XVI brak met een eeuwenoude traditie en deed dat op een doordachte en beredeneerde manier.

Om al deze redenen is en blijft de figuur van Benedictus XVI, als paus, theoloog, voormalig prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, van bijzondere betekenis voor de geschiedenis van de Kerk. Hij had een belangrijke invloed op Franciscus I, en zal ook latere pausschappen beïnvloeden. Zijn interpretatieve bijdragen aan het Tweede Vaticaans Concilie hebben enkele lijnen van de katholieke Kerk bepaald, evenals de tientallen werken van buitengewone theologische en metafysische waarde die hij schreef. Zijn nalatenschap zal verder gaan en hoogten bereiken die nu moeilijk in hun volle omvang te waarderen zijn.