Een analyse van de kwestie van de oorsprong van de Islam is noodzakelijk om de historische gevolgen van de komst van deze leer te begrijpen.
Aquí puedes leer la primera entrega de este análisis.
San Juan Damasceno (rond 676 - 749), Doctor in de Kerk, was een van de eerste christelijke theologen die in aanraking kwam met de islam (als jongeman was hij zelfs adviseur van de Umayyad-kalief van Damascus) en definieerde deze als christelijke ketterij, zoals anderen later deden, met name de Italiaanse dichter Dante.
In het tijdperk waarin de Islam werd geboren en zich verspreidde, was de aanwezigheid van ketterse sekten heel gewoon, net als in de tijd van Jezus, toen het Jodendom verschillende scholen en stromingen kende (Sadduceeën, Farizeeën, Essenen, enz.). Daarom was de opkomst van een nieuwe zogenaamde profeet, of liever ketter, aanvankelijk helemaal niet ongewoon.
Alvorens verder te gaan, is het dus noodzakelijk om nader in te gaan op wat er schuilgaat achter de term "ketterij", die is afgeleid van het Latijnse zelfstandig naamwoord haerĕsis, dat op zijn beurt is afgeleid van het Griekse αἵρεσις, dat "keuze" betekent. Het hoofdwerkwoord, in het Grieks, is αἱρέω, "kiezen", "scheiden", "verzamelen" of zelfs "wegnemen".
Wij kunnen dus stellen dat een ketter niet iemand is die een waarheid aanhangt die totaal verschilt van die welke wordt verkondigd door de officiële leer waartegen hij zich verzet, maar iemand die slechts een deel van die waarheid in twijfel trekt. De grote Engelse historicus, auteur en intellectueel, Hilaire Belloc, schreef in 1936 in zijn boek De grote ketterijen [1], (De grote ketterijen), heeft ketterij gedefinieerd als een verschijnsel dat als kenmerk heeft dat niet de gehele structuur van een waarheid, maar slechts een deel ervan wordt vernietigd en dat door extrapolatie van een onderdeel van dezelfde waarheid een leemte laat of door een ander axioma wordt vervangen.
De auteur identificeert vijf grote ketterijen, waarvan het belang fundamenteel is, niet alleen in de geschiedenis van het christendom, maar van de hele westerse beschaving en van de wereld als geheel. Het lijkt inderdaad niet overdreven om te beweren dat de verkeerde interpretatie van de christelijke waarheid, of van bepaalde delen daarvan, enkele van de ergste kwaden in de menselijke geschiedenis heeft voortgebracht.
Het eerste is het arianisme, dat bestaat in de rationalisering en vereenvoudiging van het fundamentele mysterie van de Kerk: de menswording en de goddelijkheid van Christus (Jezus, waarachtig mens en waarachtig God) en dat aldus het gezag in twijfel trekt waarop de Kerk zelf is gegrondvest.
Het is in wezen een aanval op het "mysterie" zelf, uitgevoerd door aan te vallen wat wordt beschouwd als het mysterie der mysteries. De ketterij in kwestie tracht datgene tot het niveau van het menselijk intellect terug te brengen wat daarentegen het beperkte begrip en de beperkte visie van de mens ver te boven gaat.
Het Concilie van Nicea (325) heeft een "symbool" opgesteld, d.w.z. een dogmatische definitie in verband met het geloof in God, waarin de term ὁμοούσιος (homooùsios = aan de Vader gelijkgesteld, letterlijk "van dezelfde substantie") voorkomt, die aan Christus wordt toegeschreven.
Deze definitie vormt de dogmatische basis van het officiële christendom. Het "Symbool van Nicea" stond in schril contrast met de gedachte van Arius, die daarentegen de schepping van de Zoon door de Vader predikte en dus de goddelijkheid van Christus en de overdracht van de goddelijke eigenschappen van de Vader aan de Zoon en het mystieke lichaam van de Zoon, d.w.z. de Kerk en haar leden, ontkende.
Belloc identificeert het manicheïsme, dat fundamenteel een aanval is op de materie en alles wat het lichaam aangaat (de Albigenzen zijn een voorbeeld van deze ketterij): het vlees wordt gezien als iets onreins, waarvan de begeerten altijd bestreden moeten worden.
De Protestantse Reformatie: een aanval op de eenheid en het gezag van de Kerk, eerder dan op de leer op zich, die een reeks nieuwe ketterijen voortbracht.
Het effect van de protestantse reformatie in Europa is de vernietiging van de eenheid van het continent, een zeer ernstig feit, vooral als we bedenken dat het concept zelf van het moderne Europa voortkomt uit de wortels van onze beschaving, die gebaseerd is op de harmonieuze combinatie van christelijke geestelijke beginselen en het Grieks-Romeinse denksysteem.
Maar met de Reformatie wordt elke verwijzing naar universaliteit, naar katholiciteit, vervangen door het criterium van natie en etniciteit, met duidelijke en catastrofale gevolgen.
Het is de meest complexe. Volgens Belloc zou het modernisme genoemd kunnen worden, maar de term alogos is misschien een andere mogelijke definitie ervan, omdat het duidelijk maakt wat de kern is van deze ketterij: er is geen absolute waarheid, tenzij die empirisch aantoonbaar en meetbaar is.
Het uitgangspunt is, net als bij het arianisme, altijd de ontkenning van de goddelijkheid van Christus, juist vanwege het onvermogen om hem empirisch te begrijpen of te definiëren, maar het modernisme gaat verder, en daarin kan het ook positivisme worden genoemd: alleen wetenschappelijk bewezen concepten worden als positief of reëel aangemerkt, waarbij het niet-bestaan of de onwerkelijkheid van alles wat niet kan worden aangetoond, voor lief wordt genomen.
De ketterij in kwestie is in wezen gebaseerd op een fundamentele veronderstelling: alleen wat gezien, begrepen en gemeten kan worden, kan aanvaard worden. Het is een materialistische en atheïstische aanval, niet alleen op het christendom, maar ook op de basis zelf van de westerse beschaving, die daarvan is afgeleid, een aanval op de trinitaire wortels van het Westen.
We hebben het hier niet alleen over de Heilige Drie-eenheid, maar over die onlosmakelijke Trinitaire band die de Grieken al hadden vastgesteld tussen waarheid, schoonheid en goedheid. En zoals het niet mogelijk is een van de Personen van de Drie-eenheid aan te vallen zonder de andere aan te vallen, zo is het ook niet mogelijk het begrip waarheid in twijfel te trekken zonder ook die van schoonheid en goedheid te verstoren.
Hilaire Belloc (La Celle, 1870 - Guildford, 1953) Brits essayist, romanschrijver, humorist en dichter. Hij studeerde in Oxford, diende enige tijd in de Franse artillerie en werd later, in 1902, Brits staatsburger. Hij was parlementslid van 1906 tot 1910, toen hij, ontevreden met de Britse politiek, zich terugtrok in het privéleven.
De vier tot nu toe genoemde ketterijen hebben alle enkele gemeenschappelijke factoren: ze komen voort uit de katholieke kerk; hun heresiarchen waren gedoopte katholieken; ze zijn bijna allemaal, vanuit leerstellig oogpunt, binnen enkele eeuwen uitgestorven (de protestantse kerken, voortgekomen uit de Reformatie, hoewel nog steeds bestaand, maken niettemin een ongekende crisis door en zullen, met uitzondering van de Pinkstergemeente, naar verwachting binnen enkele jaren instorten.), maar de effecten ervan blijven in de loop der tijd op subtiele wijze bestaan en besmetten het denksysteem van een beschaving, de mentaliteit, het sociale en economische beleid, de visie zelf op de mens en zijn sociale relaties.
De gevolgen van het arianisme en het manicheïsme bijvoorbeeld vergiftigen nog steeds de katholieke theologie en die van de protestantse reformatie (hoewel de Reformatie zelf reeds door vele katholieken is aanvaard, of zelfs als een goede en rechtvaardige zaak werd beschouwd en haar ketters bijna heiligen...) staan voor onze ogen: vanuit de aanval op het centrale gezag en de universaliteit van de Kerk is men gaan beweren dat de mens zelfvoorzienend is, alleen maar om overal afgoden te bouwen om te aanbidden en te offeren.
De uiterste consequentie van Calvijns ideeën, wat betreft de ontkenning van de vrije wil en van de verantwoordingsplicht van het menselijk handelen tegenover God, heeft de mens tot slaaf gemaakt van twee belangrijke entiteiten: de staat in de eerste plaats en particuliere supranationale ondernemingen in de tweede plaats.
En hier komt Belloc te spreken over de islam, die hij omschrijft als de meest bijzondere en geduchte christelijke ketterij, volledig vergelijkbaar met het docetisme en het arianisme, omdat hij het ondoorgrondelijke mysterie van de menswording tot het uiterste wil vereenvoudigen en rationaliseren volgens menselijke criteria (waardoor de menselijke natuur, die op geen enkele wijze meer verbonden is met het goddelijke, steeds verder achteruitgaat.), en met het calvinisme, door Gods voorbestemdheid te geven aan menselijke daden.
Maar als de door Mohammed gepredikte "openbaring" begon als een christelijke ketterij, gaven haar onverklaarbare vitaliteit en duurzaamheid haar al snel het aanzien van een nieuwe religie, een soort "post-heretisch". In feite onderscheidt de islam zich van andere ketterijen doordat hij niet in de christelijke wereld is ontstaan en zijn ketter geen gedoopte christen was, maar een heiden die plotseling zijn eigen monotheïstische ideeën overnam (een mengeling van heterodoxe joodse en christelijke leer met enkele heidense elementen die sinds mensenheugenis in Arabië aanwezig zijn.) en is begonnen met de verspreiding ervan.
De fundamentele basis van Mohammeds leer is in wezen wat de Kerk altijd heeft beleden: er is maar één God, de Almachtige. Uit het joods-christelijke denken heeft de "profeet" van de islam ook Gods eigenschappen, persoonlijke aard, opperste goedheid, tijdloosheid, voorzienigheid, scheppende macht als oorsprong van alle dingen geëxtrapoleerd; het bestaan van goede geesten en engelen, alsmede demonen die tegen God rebelleren onder leiding van Satan; onsterfelijkheid van de ziel en opstanding van het vlees, eeuwig leven, straf en vergelding na de dood.
Veel van onze katholieke tijdgenoten zijn, vooral na het Tweede Vaticaans Concilie en de Verklaring "Nostra Aetate", alleen de punten van overeenkomst met de islam gaan beschouwen, zozeer zelfs dat Mohammed bijna een missionaris lijkt te zijn die dankzij zijn onmiskenbare charisma de fundamentele beginselen van het christendom predikte en verspreidde onder de heidense nomaden van de woestijn.
Zij benadrukken dat in de Islam de ene God het voorwerp van opperste aanbidding is, en dat grote eerbied wordt gereserveerd voor Maria en haar maagdelijke geboorte; en nogmaals dat het voor moslims op de dag des oordeels (een ander christelijk idee gerecycleerd door de stichter van de Islam) Jezus zal zijn, en niet Mohammed, die over de mensheid zal oordelen.
Zij houden er echter geen rekening mee dat de God van de moslims niet de God van de christenen is; Maria van de Koran is niet dezelfde Maria van de Bijbel; en bovenal is de islamitische Jezus niet onze Jezus, is niet de vleesgeworden God, stierf niet aan het kruis, stond niet op uit de dood, wat Mohammed daarentegen ondubbelzinnig bevestigde.
Con la negación de la Encarnación, toda la estructura sacramental se ha derrumbado: M. estigmatizó la Eucaristía y la presencia real del Cuerpo y de la Sangre de Cristo en el pan y el vino dentro del rito de la Misa y, en consecuencia, rechazó cualquier idea de sacerdocio.
En otras palabras, él, como muchos otros heresiarcas quizás menos carismáticos, basó su herejía en una simplificación extrema de la doctrina cristiana, liberándola de aquellas, en su opinión, falsas adiciones e innovaciones que la habían hecho excesivamente compleja; creó, en la práctica, una religión perfectamente natural, en la cual el hombre es hombre y Dios es Dios, con enseñanzas más al alcance de sus seguidores, que, recordémoslo, eran nómadas simples y groseros del desierto.
Het volstaat te kijken naar de islamitische leer over het huwelijk, dat voor moslims geen sacrament is, monogaam en onverbrekelijk, maar een contract dat kan worden ontbonden door verstoting, met de mogelijkheid voor mannen om tot vier vrouwen en talloze concubines te hebben.
Daarom kan het succes van deze uit Mohammed afkomstige ketterij worden verklaard aan de hand van enkele sleutelelementen:
Dit zijn slechts een paar, zij het de belangrijkste, elementen die verklaren waarom de islam zich zo snel en krachtig over de wereld heeft verspreid.
In deze paar bladzijden willen wij deze vraag echter niet behandelen, omdat het doel van ons werk meer de analyse is van de oorsprong van het verschijnsel en het leven van de initiatiefnemer.
Het is echter merkwaardig dat Belloc, die een uitstekend analyticus van de geschiedenis is, al in 1936 een krachtige terugkeer van de islam op het internationale toneel voorzag, in tegenstelling tot de decadente beschaving van een Westen dat al slechts nominaal christelijk was:
"Zal misschien de wereldlijke macht van de Islam niet terugkeren en daarmee de dreiging van een gewapende Mohammedaanse wereld, die de overheersing van de nog nominaal christelijke Europeanen zal afschudden en opnieuw zal opduiken als de voornaamste vijand van onze beschaving? [-] In de plaats van het oude christelijke enthousiasme van Europa kwam voor een tijd het enthousiasme voor nationaliteit, de religie van het patriottisme. Maar zelfaanbidding is niet genoeg (2)"
Zij gaat met name in op het feit dat de islam, zoals uit haar geschiedenis blijkt, de neiging heeft te verzwakken wanneer haar politieke en economische macht afneemt (gezien de essentiële band tussen geloof en politiek, en dus economie, binnen het islamitische denksysteem), maar omgekeerd cyclisch weer wordt gewekt door de impuls van een charismatisch leider.
Zeer belangrijk zijn ook de overwegingen van de grote Russische denker Soloviev over Mohammed en de Islam, met name in het werk Rusland en de universele kerk (3) 1889. Hier zijn enkele uittreksels:
"Islam is consistent en oprecht Byzantinisme, vrij van elke interne tegenstrijdigheid. Het is de eerlijke en volledige reactie van de oosterse geest op het christendom, het is een systeem waarin het dogma nauw verbonden is met de wetten van het leven, waarin het individuele geloof in perfecte overeenstemming is met de sociale en politieke staat.
Sabemos que el movimiento anticristiano manifestado en las herejías imperiales había rematado en dos doctrinas, durante los siglos VII y VIII: la de los monotelitas, que negaba indirectamente la libertad humana, y la de los iconoclastas, que rechazaba implícitamente la fenomenalidad divina. La afirmación directa y explícita de estos dos errores constituyó la esencia religiosa del islam, que sólo ve en el hombre una forma finita sin libertad alguna y en Dios una libertad infinita sin forma alguna.
Fijos así, Dios y el hombre, en los dos polos de la existencia, quedan excluidas toda filiación entre ellos, toda realización descendente de lo divino y toda espiritualización ascendente de lo humano, y la religión se reduce a una relación puramente exterior entre el creador omnipotente y la criatura privada de toda libertad, que no debe a su dueño más que un simple acto de ciego rendimiento (ese es el sentido de la palabra islam). [---]
A tal simplicidad de la idea religiosa corresponde un concepto no menos simple del problema social y político: e1 hombre y la humanidad no tienen que realizar mayores progresos; no hay regeneración moral para el individuo ni, con mayor razón, para la sociedad; todo se reduce al nivel de la existencia puramente natural; el ideal queda reducido a proporciones que le aseguran inmediata realización.
La sociedad musulmana no podía tener otro objeto que la expansión de su fuerza material y el goce de los bienes de la tierra. La obra del estado musulmán (obra que mucho le costaría no ejecutar con éxito), se reduce a propagar el islam mediante las armas, y gobernar a los fieles con poder absoluto y según las reglas de justicia elemental fijadas en el Corán. [---]
Maar het Byzantinisme, dat principieel vijandig stond tegenover de christelijke vooruitgang, dat alle godsdienst wilde terugbrengen tot een voldongen feit, tot een dogmatische formule en een liturgische ceremonie, dit antichristendom vermomd onder een orthodox masker, moet in zijn morele onmacht bezweken zijn voor het open en eerlijke antichristendom van de islam. [-]
Cinco años bastaron para reducir a existencia arqueológica tres grandes patriarcados de la Iglesia oriental. No hubo que hacer conversiones; nada más que desgarrar un viejo velo. La historia ha juzgado y condenado al Bajo Imperio. No solamente no supo cumplir su misión (fundar el estado cristiano), sino que se consagró a hacer fracasar la obra histórica de Jesucristo. No habiendo conseguido falsificar el dogma ortodoxo, lo redujo a letra muerta; quiso zapar por la base el edificio de la paz cristiana atacando al gobierno central de la Iglesia Universal; reemplazó en la vida pública la ley del Evangelio por las tradiciones del estado pagano.
Los bizantinos creyeron que, para ser cristiano de verdad, bastaba conservar los dogmas y ritos sagrados de la ortodoxia sin cuidarse de cristianizar la vida social y política; creyeron lícito y laudable encerrar al cristianismo en el templo y abandonar la plaza pública a los principios paganos. No han podido quejarse de su suerte. Han tenido lo que querían: les quedaron el dogma y el rito, y sólo el poder social y político cayó en manos de los musulmanes, herederos legítimos del paganismo." (4)
Wij geloven dat Belloc en Soloviev, als bekwame en verfijnde denkers, in staat waren de fenomenologie van de islam duidelijk uit te leggen en de terugkeer ervan op het internationale toneel ruim van tevoren te voorzien.
Hij die schrijft heeft zich vaak nederig afgevraagd wat de zin is van de Islam en van haar bestaan; hij heeft zich jarenlang afgevraagd, zich over boeken gebogen, terwijl hij las en mediteerde over de daden en uitspraken van Mohammed, de vermeende "boodschapper van God", en het leven van de stichter van de Islam van tijd tot tijd vergeleek met dat van Jezus, aan wie het aardse leven eer noch rijkdom, laat staan goddelijke voorrechten heeft voorbehouden, hoewel hij zichzelf tot Meester, vleesgeworden God en Heer uitriep.
Hij die schrijft heeft zich vaak afgevraagd wie er gelijk had, Mohammed of Christus, en of de islam beschouwd kan worden als de ware godsdienst of als een vermaning voor het christendom, dat het aan hem gegeven geschenk heeft gereduceerd en gebagatelliseerd, door zijn eigen wortels en de basis van zijn waarden te verloochenen. En op een dag werd zijn hart, hoewel rusteloos van aard, tot rust gebracht door het lezen van een passage uit de kroniek van Ṭabarī, biograaf van de "profeet van de Islam" (vol. I, blz. 1460-62) over de episode waarin Mohammed naar het huis van zijn aangenomen zoon Zayd ging en alleen zijn vrouw aantrof, schaars gekleed
"…y el Profeta apartó la vista de ella. Ella le dijo: [Zaid] no está, oh enviado de Alá, pero entra; tú eres para mí como mi padre y mi madre. El enviado de Alá no quería entrar. Y ella le gustó al enviado de Alá que se fue murmurando algo de que solo podía entenderse: ¡Gloria a Alá el Supremo! ¡Gloria a Alá que trastorna los corazones! Cuando Zaid regresó a casa, su esposa le contó lo que había sucedido. Zaid se apresuró a ir a ver a Mahoma y decirle: ¡Oh, enviado de Alá! Escuché que viniste a mi casa. ¿Por qué no entraste? ¿Te gustó Zainab?
En este caso la divorcio. El enviado de Alá le dijo: ¡Quédate con tu esposa! Algún tiempo después, Zaid se divorció de su esposa, y luego, mientras Mahoma estaba hablando con ‛Āʼisha, cayó en trance y se le quitó un peso de encima, sonrió y dijo: ¿Quién irá a Zainab para darle las buenas noticias? ¿A decirle que Alá me casa con ella?". (5)
Het was bij die gelegenheid dat Mohammed vers 37 van sūra 33 afkondigde. (6)Dit maakte ook grote indruk op zijn volgelingen, die nog Arabieren waren, en voor hen was adoptieve afstamming altijd volledig gelijkwaardig geweest aan natuurlijke afstamming (en daarom was het niet geoorloofd te trouwen met de vrouw van een zoon of een vader, zowel natuurlijk als adoptief). Uiteraard kwamen er andere verzen, uit dezelfde sūra, waarin staat dat het adoptief zoonschap niet dezelfde waarde heeft als het natuurlijk zoonschap (33/4 (7)) en dat M. door een persoonlijk voorrecht zoveel vrouwen mag nemen als hij wil, naast de concubines (33/50 (8)). Het was toen dat dezelfde ‛ĀĀĀʼisha, zijn favoriete vrouw, uitriep: "Ik zie dat Allah zich haast om u te behagen.
Wat een groot verschil tussen een man die, hoewel hij beweert sterfelijk te zijn, er niet voor terugdeinst beter behandeld te worden dan anderen, meer vrouwen te hebben dan anderen, meer goud, meer macht, meer succes, aanzien, roem, en een andere man die beweert God te zijn, maar niet aarzelt zijn leven af te leggen en zijn aardse bestaan te beëindigen met de meest gruwelijke en wrede dood, opdat de mensheid verlost wordt en deelt in het leven zelf van God!
Mohammed predikte het bestaan van een unieke, nobele en almachtige God die alleen gehoorzaamheid en onderwerping van de mens vraagt; Christus daarentegen noemde diezelfde God "Onze Vader", omdat God voor hem in wezen Vader was. (9)evenals Amor (1 Johannes 4, 8).
Mohammed riep zichzelf uit tot "boodschapper van God" en zegel van de profeten; Jezus was allereerst "Zoon" van God op een wijze die niemand zich vóór hem kon voorstellen, zodat God voor hem "de Vader" was in de meest strikte zin van het woord, met deelneming aan de unieke goddelijke natuur, niet alleen van de Zoon, maar ook van alle mensen die door het doopsel met hem verenigd zijn.
Voor Mohammed bestond de volheid van het zedelijk leven uit het naleven van de voorschriften; voor Christus bestond zij erin volmaakt te zijn zoals de Vader volmaakt is (Mattheüs 5, 48), want "God heeft de Geest van zijn Zoon in onze harten gezonden, die roept: "Abba, Vader! U bent dus geen slaaf meer, maar een zoon; en omdat u een zoon bent, heeft God u ook tot erfgenaam gemaakt" (Galaten 4: 6).
Hij predikte totale onderwerping aan de onveranderlijke decreten van God; Christus kondigde aan dat de Vader een nieuwe relatie wilde aangaan die de mensen met God zou verenigen, volledig bovennatuurlijk, de théosis, de verheffing van de menselijke natuur die goddelijk wordt door de incarnatie van zijn Zoon, waarvoor de christen niet alleen een volgeling van Christus is: hij is Christus.
Tot slot citeren wij nogmaals Soloviev:
"El límite fundamental en la concepción del mundo de Muḥammad y en la religión que fundó es la ausencia del ideal de la perfección humana o de la unión perfecta del hombre con Dios: el ideal de la auténtica humanidad divina. El islam no exige un perfeccionamiento infinito del creyente, sino solo un acto de sumisión absoluta a Dios. Es evidente que incluso desde el punto de vista cristiano, sin tal acto es imposible para el hombre alcanzar la perfección; pero en sí mismo este acto de sumisión aún no constituye la perfección. Y en cambio, la fe de Muḥammad pone el acto de sumisión como condición para una vida espiritual auténtica en lugar de esta vida misma.
El Islam no dice a los hombres: sed vosotros perfectos, como vuestro Padre que está en los cielos es perfecto, es decir, perfectos en todo; solamente requiere una sumisión general a Dios y la observancia en su propia vida natural de esos límites externos que han sido establecidos por los mandamientos divinos. La religión sigue siendo solo el fundamento inquebrantable y el marco siempre idéntico de la existencia humana y nunca se convierte en su contenido interno, su significado y su propósito.
Si no hay un ideal perfecto que el hombre y la humanidad deben lograr en sus vidas con su propia fuerza, esto significa que para estas fuerzas no hay una tarea precisa, y si no hay una tarea o un fin para alcanzar, está claro que no puede haber movimiento hacia adelante. Esta es la verdadera razón por la cual la idea de progreso y su propio hecho siguen siendo ajenos a los pueblos musulmanes. Su cultura conserva un carácter particular puramente local y pronto se desvanece sin dejar ningún desarrollo posterior." (10)
Belloc, H., De grote ketterijen, Cavalier Books, Londra, 2015 (e-book versie).
Carmignac, J., A l'écoute du Notre Père, Ed. de Paris, Parijs, 1971.
Pareja, F.M., Islamologia, Roma, Orbis Catholicus, 1951.
Soloviev, V., Rusia y la Iglesia universal, Ediciones y Publicaciones Españolas S.A., Madrid, 1946.
Soloviev, V., Maometto. Vita e dottrina religiosa, capitolo XVIII, "La morte di Muhammad. Valutazione del suo carattere morale", in "Bisanzio fu distrutta in un giorno. La conquista islamica secondo il grande Solov'ëv".
Gerardo Ferrara
Afgestudeerd in geschiedenis en politieke wetenschappen, gespecialiseerd in het Midden-Oosten.
Responsable de alumnado Universidad de la Santa Cruz de Roma.
