De Het doel van de katholieke liturgie, waarvan de viering van de sacramenten en in het bijzonder de eucharistie het middelpunt vormt, is de gemeenschap van de christenen met het lichaam en bloed van Christus.. Het is de ontmoeting van elk individu en van de christelijke gemeenschap als één lichaam en één familie met de Heer.
De paus wijst erop dat de liturgie de mogelijkheid garandeert van een ontmoeting met Jezus Christus in het "heden" van ons leven, om al onze activiteiten - werk, familierelaties, inspanningen om de samenleving te verbeteren, het helpen van hen die ons nodig hebben - te transformeren in goddelijk licht en kracht.
Dit is wat Christus wilde tijdens zijn Laatste Avondmaal. Dit is het doel van zijn woorden: "Doe dit om mij te gedenken". Sindsdien wacht hij op ons in de Eucharistie. Y de evangelisatieopdracht van de Kerk is niets anders dan de oproep tot de ontmoeting die God verlangt met alle mensen van de wereld.De ontmoeting begint bij de doop.
Bij verschillende gelegenheden worden de doelstellingen van dit document stapsgewijs uiteengezet: "Met deze brief wil ik eenvoudigweg de hele Kerk uitnodigen om de waarheid en de kracht van de christelijke viering te herontdekken, te bewaken en te beleven". (n. 16); "elke dag de schoonheid van de waarheid van het christelijk feest te herontdekken" (n. 17). (voor n. 20);
om het ontzag voor de schoonheid van de waarheid van de Christelijke viering weer aan te wakkeren; herinneren aan de noodzaak van authentieke liturgische vorming en erkenning van het belang van een kunst van vieren ten dienste te staan van de waarheid van het paasmysterie en van de deelname van alle gedoopten, ieder volgens de specificiteit van zijn of haar roeping". (n. 62).
Apostolische Brief Desiderio desideravi (29-VI-2022), door paus Franciscus.
Naast onwetendheid over de liturgie - of een oppervlakkig en reductief begrip, Franciscus betreurt de instrumentalisering van de Eucharistie in dienst van twee ideologische visies: een individualistisch subjectivisme dat de mens insluit in zijn eigen rede en gevoelens, en een vertrouwen uitsluitend op eigen kracht. (cf. Evangelii Gaudium, 94)..
. Want beide vergiften, die Franciscus heeft veroordeeld als varianten van een antropocentrisme vermomd als katholieke waarheid (cf. Apostolische Exhortatie Gaudete et exsultate, 35). Hier stelt hij liturgische vorming voor als tegengif.
Wat de eerste betreft, is het gif van het individualisme (een variant van neognosticisme), waarschuwt: "De feestelijke handeling behoort niet toe aan het individu, maar aan Christus-kerk.aan de totaliteit van de in Christus verenigde gelovigen". (n. 19)door het Woord van God en de sacramentele tekenen. Deze tekenen volgen de weg van de Menswording en zijn in overeenstemming met de taal van het lichaam, die zich uitstrekt tot de dingen, de ruimte en de tijd.
Wat het tweede punt betreft, de veronderstelling dat wij onszelf op eigen kracht kunnen redden (neo-pelagianisme), "de liturgische viering zuivert ons door de kosteloosheid van het in geloof ontvangen heilsgeschenk te verkondigen". Het is de Heer die ons redt.
Daarom heeft de liturgie niets te maken met een "ascetisch moralisme", d.w.z. het voorstel om heiligheid allereerst te zoeken in onze krachten en strijd, maar met Jezus' verlangen om zichzelf te geven om licht, voedsel en kracht voor ons leven te zijn.
De paus stopt bij de theologische betekenis van de liturgie, volgens het Tweede Vaticaans Concilie (cf. Const. Sacrosanctum concilium, 7). in relatie tot Christus, zijn priesterschap en het paasmysterie van zijn dood en verrijzenis.
In de woorden van Francisco: "De liturgie is het priesterschap van Christus geopenbaard en aan ons gegeven. in zijn Pasenvandaag aanwezig en actief door middel van zintuiglijke tekenen (water, olie, brood, wijn, gebaren, woorden), zodat de Geest, die ons onderdompelt in het paasmysterie, ons hele leven verandert en ons steeds meer gelijkvormig maakt aan Christus". (n. 21).
Wat betreft de schoonheid van de liturgie waarschuwt hij voor "ritueel estheticisme" (zich alleen richten op de uiterlijke riten). Maar het is ook ver van "banale slordigheid", van "onwetende oppervlakkigheid", en ook van een overdreven "praktisch functionalisme".
"Laten we duidelijk zijn: alle aspecten van de viering moeten worden verzorgd"; maar zelfs dit zou niet genoeg zijn voor volledige liturgische deelname. Wat stelt Franciscus daarnaast voor?
Eerst en vooral "verwondering over het paasmysterie", dat wil zeggen de houding van iemand die het wonder en de betekenis van wat gevierd wordt, waardeert. Daarom is een "serieuze en vitale liturgische vorming" noodzakelijk.
Als historisch kader stelt hij dat de postmoderniteit de neiging tot individualisme en subjectivisme van de moderniteit heeft geërfd. Het Tweede Vaticaans Concilie daarentegen heeft niet de mens, maar God op de eerste plaats gezet, door middel van gebed en liturgie (de Constitutie over de liturgie werd als eerste aangenomen).
In de woorden van de heilige Paulus VI: "De liturgie, de eerste bron van het goddelijke leven dat aan ons wordt doorgegeven, de eerste leerschool van ons spirituele leven.
Het eerste geschenk dat wij kunnen maken aan het christelijke volk, dat met ons gelooft en bidt, en de eerste uitnodiging aan de wereld om in zalig en waarachtig gebed haar stomme tong los te laten en de onuitsprekelijke regenererende kracht te voelen om met ons de goddelijke lof en de menselijke hoop te zingen, door Christus de Heer in de Heilige Geest" (Conclusie van de tweede zitting van de Raad, 4 december 1963).
De liturgie, zo verklaart het Concilie, is "het hoogtepunt waarnaar het handelen van de Kerk streeft en tegelijkertijd de bron waaruit al haar kracht vloeit". (Sacrosanctum concilium, 10). Daarom, concludeert Franciscus, zou het triviaal zijn om de spanningen die vandaag de dag te zien zijn in de interpretatie van de liturgie te interpreteren als louter verschillen in gevoeligheden.
In werkelijkheid, zegt de paus, is de fundamentele vraag ecclesiologisch, dat wil zeggen, begrijpen dat de liturgie een uitdrukking van de Kerk is, evenals het Concilie zelf.
Daarom benadrukt hij dat alleen de Kerk - de gemeenschap van hen die de verrezen Christus volgen, verenigd in zijn lichaam door de heilige Geest - "de nauwe ruimte van het geestelijk individualisme" overwint. (n. 32). Het gaat hier immers om de realiteit zelf van wat het is een persoon te zijn in de volle betekenis van het woord: een wezen dat geroepen is in zichzelf te bestaan en zich te ontplooien in relatie tot anderen.
In dit verband voegt de paus eraan toe met een uitdrukking die terecht de aandacht mag trekken: "Alleen de Kerk van Pinksteren kan de mens opvatten als een persoon, die openstaat voor een volledige relatie met God, met de schepping en met zijn broeders en zusters". (n. 33).
. Men zou kunnen vragen: is het buiten de Kerk dat de persoon geen vervulling en erkenning vindt? En dan zou men kunnen antwoorden: misschien, min of meer, maar niet volledig, volgens het christelijk geloof.
Dus komen we bij de liturgische vorming in het bijzonder. En hier neemt Franciscus Guardini's zelfverzekerde hand om een voorstel te doen voor een "vorming voor de liturgie en vorming vanuit de liturgie". (n. 34).
Ten eerste, vorming "voor" de liturgie. Dit omvat, aldus de paus, kennis van de theologische betekenis van de liturgieDit wordt gecombineerd met inzicht in euchologische (liturgische) teksten, rituele dynamieken en hun antropologische waarde.
De theologische betekenis van de liturgie houdt in dat niet alleen de priester viert, maar de hele Kerk, Lichaam van Christus.
Deze "betekenis" van de liturgie vereist niet alleen studie en uitleg, maar ook: de "ervaring van levend geloof, gevoed door gebed". (n. 36)het verband van elke discipline van de theologie met de liturgie (aandacht voor de priesterlijke vorming); het centraal stellen van de zondagse eucharistieviering in het christelijk leven; het beleven van geloofsverkondiging of evangelisatie als gevolg van de liturgische viering; voortdurende liturgische vorming voor ambtsdragers en alle gedoopten.
Ten tweede, vorming "vanuit" de liturgie. Dat wil zeggen, de vorming die elke gedoopte nodig heeft om deel te nemen aan de viering, waarvan het voornaamste doel is God de Vader te loven en te danken, door Christus in de Heilige Geest. Tegelijkertijd worden we door de eucharistische gemeenschap wat we eten. (Sint Leo de Grote).
Door de liturgie, haar gebaren en tekenen, wordt de hele schepping naar Christus toegetrokken en in dienst gesteld van de liefde en de glorie van de Vader.. Zo is het, en zo wordt de leer van het boek Genesis bevestigd, compleet gemaakt door het werk van Christus: de mens, al zijn activiteit en zijn werk staan in dienst van de aanbidding van God en de dienst, uit liefde voor God, van alle mensen.
Daarom is de mens volledig "levend" als hij God kent en volgens Hem leeft (St. Irenaeus). Het is nodig, zegt de paus, om de geschapen dingen met verwondering te herontdekken, "met een nieuwe, niet oppervlakkige, respectvolle en dankbare blik" (n. 46).
Bovendien, en in verband met wat Franciscus hierboven zei over "rituele dynamiek en de antropologische waarde daarvan", onderstreept hij met Guardini de noodzaak van liturgische vorming om het vermogen van de mens te herstellen om te begrijpen en te beleven wat in de symbolen wordt uitgedrukt.
Om te beginnen, voegt Franciscus toe, de diepe en mooie betekenis van het lichaam zelf, ten dienste van de ziel. De opvolger van St. Peter's dat, hoewel de betekenis van het symbool tegenwoordig verloren is gegaan, we deze taak niet mogen opgeven omdat de symbolische taal constitutief is voor de mens en in dienst staat van zijn transcendentie.
Inwijding in symbolische taal op een eenvoudige manier kan gebeuren door ouders of grootouders, pastoors en catechisten die het kruisteken, het knielen of de geloofsformules onderwijzen. Inderdaad, symbolische taal gaat verder dan begripstaal en begint eerder op de weg van schoonheid, vertrouwen en genegenheid.
Onder de liturgische tekenen benadrukt de paus er drie: stilte, knielen, het Woord. Stilte, waar voorzien in de liturgie, is symbolisch voor de aanwezigheid en werking van de Heilige Geest, die beweegt tot inkeer en luisteren, tot aanbidding en genereuze zelfgave.
Knielen is een uiting van berouw, nederigheid en dankbaarheid, en ook van geloof in de aanwezigheid van God. Het Woord wordt verkondigd en gehoord, het inspireert tot gebed en wordt het leven van de persoon en van de gemeenschap.
Bovendien, Franciscus nodigt ons uit om de betekenis van het liturgisch jaar te herontdekken (als een weg van vorming, gericht op Pasen, en configuratie tot Christus) en van de zondag, de dag des Heren (als Gods geschenk aan zijn volk, een middel tot vorming, licht en stimulans voor broederlijke gemeenschap en dienst).
Bovenal, zegt Franciscus, moeten zij zorg dragen voor de "kunst van het vieren" (die niet louter bestaat uit het naleven van rubrieken of creativiteit zonder regels) en het primaat van de werking van de Heilige Geest uitleggen (vóór subjectivisme of culturalisme, dat individuele gevoeligheden de overhand geeft of culturele elementen integreert zonder criteria). Zij moeten ook de reeds genoemde dynamiek van de symbolische taal onderwijzen.
Met Guardini, Paus dringt aan op het overwinnen van individualisme en subjectivisme door gebed dat gehoorzaam is aan de Kerk. Zo vormt de "discipline" van de Kerk zelf onze gevoelens, houdingen en gedragingen in overeenstemming met wat wij zijn: één lichaam, de Kerk.
Met betrekking tot de wijze waarop liturgische bijeenkomsten worden voorgezeten, waarschuwt Franciscus voor het risico van "overdreven personalisme" van de ambtsdragers. En hij wijst erop dat zij "een bijzondere aanwezigheid van de Verrezene" moeten zijn.
In ieder geval wordt de "kunst van het vieren" grotendeels geleerd door gebed en contact met het vuur van de Heilige Geest.. De Geest is de vormer van de bedienaar, zodat hij of zij de liturgie goed kan voorzitten en tegelijkertijd zijn of haar leven kan vormen in overeenstemming met wat er gevierd wordt.
Hij besluit met een oproep tot, gezien het belang van de communie en de schoonheid van de liturgie, laten we de polemieken die ons verdelen achter ons laten..
. Tot driemaal toe verwijst hij naar de apostolische brief "Traditionis custodes" (2021) over het gebruik van de Romeinse liturgie vóór de hervorming van 1970. Hierin beweert hij deze te hebben geschreven "opdat de Kerk in de verscheidenheid van talen één enkel en identiek gebed kan oprichten dat haar eenheid kan uitdrukken", dat hij in de gehele Kerk van de Romeinse ritus wil herstellen. (n. 61).
De heer Ramiro Pellitero Iglesias
Professor Pastorale Theologie aan de Faculteit Theologie van de Universiteit van Navarra.
Gepubliceerd in "Kerk en Nieuwe Evangelisatie".
