In de Aula Magna van de zetel van de Universiteit van Navarra in Madrid werd het Omnes-CARF-forum over "De geestelijke crisis van Europa" gehouden. Een onderwerp dat veel verwachtingen heeft gewekt, wat tot uiting kwam in het grote publiek dat de bijeenkomst bijwoonde.
Alfonso Riobó, directeur van Omnes, opende het Omnes-CARF Forum door de sprekers en aanwezigen te bedanken voor hun aanwezigheid en wees op het intellectuele en menselijke niveau van professor Weiler, die de derde winnaar van de Ratzingerprijs is die een Omnes-CARF Forum bijwoont. De directeur van Omnes bedankte ook de sponsors, Banco Sabadell en de afdeling Religieus Toerisme en Bedevaarten van Viajes el Corte Inglés voor hun steun aan dit Forum, evenals de Master in Christendom en Cultuur van de Universiteit van Navarra.
Professor María José Roca modereerde de zitting en introduceerde Joseph Weiler. Roca wees op de verdediging van "dat een pluraliteit van visies in Europa mogelijk is in een context van eerbiediging van de rechten". belichaamd door professor Weiler, die Italië vertegenwoordigde voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in de zaak Lautsi tegen Italië, dat zich uitsprak voor de vrijheid van aanwezigheid van kruisbeelden in Italiaanse openbare scholen.
Weiler begon zijn proefschrift met te benadrukken hoe "de crisis die Europa doormaakt niet alleen politiek, defensief of economisch is. Het is vooral een crisis van waarden". Op dit gebied lichtte Weiler de waarden toe die volgens hem ten grondslag liggen aan het Europese denken en die hij "de Europese drie-eenheid" noemde: "de waarde van de democratie, de verdediging van de mensenrechten en de rechtsstaat".
Deze drie beginselen vormen de basis van de Europese staten, en ze zijn onmisbaar. We willen niet leven in een maatschappij die die waarden niet respecteert, zei Weiler, "maar ze hebben een probleem, ze zijn leeg.Ze kunnen in een goede of slechte richting gaan.
Weiler heeft deze leegte van principes uitgelegd: democratie is een technologie van regeren; ze is leeg, want als er een samenleving is waarin de meeste mensen slechte mensen zijn, zou er een slechte democratie zijn. "Ook onmisbare grondrechten geven ons vrijheden, maar wat doen we met die vrijheid? Afhankelijk van wat we doen, kunnen we goed of slecht doen. vrijheid van expressie.
Tenslotte, aldus Weiler, geldt hetzelfde voor de rechtsstaat als de wetten waarvan deze uitgaat onrechtvaardig zijn.
Tegenover deze realiteit heeft Weiler zijn postulaat verdedigd: de mens zoekt "een betekenis aan zijn leven te geven die verder gaat dan zijn persoonlijk belang".
Vóór de Tweede Wereldoorlog, vervolgde de professor, "werd dit menselijk verlangen gedekt door drie elementen: familie, kerk en vaderland. Na de oorlog zijn deze elementen verdwenen; en dit is begrijpelijk, als men rekening houdt met de connotatie met en het misbruik door fascistische regimes. Europa wordt seculier, de kerken lopen leeg, het begrip patriottisme verdwijnt en het gezin valt uiteen. Dit alles leidt tot een vacuüm. Vandaar de geestelijke crisis in Europa: "haar waarden, de "Europese heilige drie-eenheid" zijn onmisbaar, maar zij bevredigen niet de zoektocht naar de zin van het leven. De waarden van vroeger: familie, kerk en land bestaan niet meer. Er is dus een geestelijk vacuüm".
We willen zeker niet terug naar een fascistisch Europa. Maar om het patriottisme als voorbeeld te nemen: in de fascistische versie behoort het individu toe aan de staat; in de democratisch-republikeinse versie behoort de staat toe aan het individu.
De grondwetdeskundige vroeg op de conferentie of een niet-christelijk Europa mogelijk is. Op deze vraag, vervolgde Weiler, kunnen we antwoorden al naar gelang hoe christelijk Europa wordt gedefinieerd. Als we kijken naar "kunst, architectuur, muziek en ook politieke cultuur, is het onmogelijk te ontkennen dat de christelijke traditie een diepgaande invloed heeft gehad op de huidige cultuur van Europa".
Maar het zijn niet alleen de christelijke wortels die de conceptie van Europa hebben beïnvloed: "in de culturele wortels van Europa is er ook een belangrijke invloed van Athene. Cultureel gezien is Europa een synthese tussen Jeruzalem en Athene.
Weiler wees erop dat het bovendien veelzeggend is dat twintig jaar geleden "in de grote discussie over de preambule van de Europese Grondwet werd begonnen met een citaat van Pericles (Athene) en werd gesproken over de verlichte rede, en het idee om een vermelding van christelijke wortels op te nemen werd verworpen". Hoewel deze afwijzing de realiteit niet verandert, toont zij de houding waarmee de Europese politieke klasse deze kwestie van de christelijke wortels van Europa benadert.
Een andere mogelijke definitie van een christelijk Europa zou zijn dat er "ten minste een kritische massa van praktiserende christenen" is. Zonder deze meerderheid is het moeilijk om van een christelijk Europa te spreken. "Het is een Europa met een christelijk verleden", benadrukte de jurist. "Vandaag de dag bevinden we ons in een post-Constantijnse samenleving. Nu"zei Weiler, "moet de Kerk (en gelovigen: de creatieve minderheid) een andere manier zoeken om de samenleving te beïnvloeden"..
Alfonso Riobó, Joseph Weiler en María José Roca. ©Rafael Martín
Joseph Weiler heeft gewezen op drie kernpunten van deze geestelijke crisis in Europa: het idee dat geloof een privé-aangelegenheid is, een valse opvatting van neutraliteit die in werkelijkheid een keuze voor secularisme is, en de opvatting van het individu als subject van alleen rechten en niet van plichten:
Weiler heeft helder uitgelegd hoe wij Europeanen "kinderen zijn van de Franse Revolutie en ik zie veel christelijke collega's die het idee hebben overgenomen dat religie een privézaak is. Mensen die aan tafel bidden, maar dat niet doen met hun collega's op het werk, vanwege het idee dat het iets privé is.
Op dit punt herinnerde Weiler aan de woorden van de profeet Micha: "Mens, je bent gemaakt om te weten wat goed is, wat de Heer van je wil: alleen recht te doen, vriendelijkheid lief te hebben en nederig te wandelen met je God" (Micha 6, 8) en wees erop dat "er niet staat: wandel heimelijk, maar nederig. Nederig wandelen is niet hetzelfde als in het geheim wandelen. In de post-Constantijnse samenleving vraag ik me af of het een goed beleid is om je geloof te verbergen, want er is een plicht tot getuigenis".
Op dit punt wees Weiler op die andere "erfenis van de Franse Revolutie". Weiler illustreerde dit gevaar met het voorbeeld van het onderwijs. Een punt waarop, "Amerikanen en Fransen in hetzelfde bed liggen. Zij vinden dat de staat verplicht is neutraal te zijn, d.w.z. dat hij geen voorkeur mag tonen voor de ene of de andere godsdienst. En dat brengt hen ertoe te denken dat de openbare school seculier, wereldlijk moet zijn, want als ze religieus is, zou dat een schending van de neutraliteit zijn.
Wat betekent dit? Het betekent dat een seculier gezin dat seculier onderwijs voor zijn kinderen wil, zijn kinderen naar een openbare school kan sturen, gefinancierd door de staat, maar dat een katholiek gezin dat katholiek onderwijs wil, moet betalen omdat het privé is. Het is een valse opvatting van neutraliteit, omdat zij kiest voor één optie: de seculiere.
Dit kan worden aangetoond aan de hand van het voorbeeld van Nederland en Groot-Brittannië. Deze naties hebben begrepen dat de sociale breuk van vandaag niet bestaat tussen protestanten en katholieken, bijvoorbeeld, maar tussen religieuzen en niet-religieuzen. Staten financieren seculiere scholen, katholieke scholen, protestantse scholen, joodse scholen, moslimscholen... omdat het financieren van alleen seculiere scholen een voorkeur voor de seculiere optie betekent".
"God vraagt ons nederig te wandelen, niet in het geheim", Joseph Weiler, Ratzinger Prize 2022.
Het laatste deel van de lezing van professor Weiler gaat over wat hij noemt de "Het nieuwe geloof is een duidelijk gevolg van de secularisatie van Europa: het nieuwe geloof is de verovering van rechten".
Hoewel, zoals hij betoogde, als het recht de mens centraal stelt, is het goed. Het probleem is dat niemand over plichten praat en beetje bij beetje "verandert dit individu in een egocentrisch individu". Alles begint en eindigt met mezelf, vol rechten en zonder verantwoordelijkheden".
Hij verklaarde: "Ik beoordeel een persoon niet op basis van zijn religie. Ik ken religieuze mensen die in God geloven en tegelijkertijd vreselijke mensen zijn. Ik ken atheïsten die nobel zijn. Maar als samenleving is er iets verdwenen toen een krachtige religieuze stem verloren ging".
Maar "in het niet-gesekulariseerde Europa", verklaarde Weiler, "was er elke zondag overal een stem die over plichten sprak, en het was een legitieme en belangrijke stem. Dit was de stem van de Kerk. Geen enkele politicus in Europa zou Kennedy's beroemde toespraak kunnen herhalen. We zullen de geestelijke gevolgen kunnen zien van een maatschappij die vol rechten is, maar zonder plichten, zonder persoonlijke verantwoordelijkheid".
Op de vraag welke waarden de Europese samenleving zou moeten herstellen om deze ineenstorting te voorkomen, deed Weiler in de eerste plaats een beroep op "persoonlijke verantwoordelijkheid, zonder welke de gevolgen zeer groot zijn". Weiler verdedigde de christelijke waarden bij de oprichting van de Europese Unie: "Misschien was vrede wel belangrijker dan de markt bij de oprichting van de Europese Unie".
Weiler betoogde dat "het enerzijds een zeer wijs politiek en strategisch besluit was, maar dat niet alleen. De oprichters: Jean Monet, Schumman, Adenauer, De Gasperi... overtuigde katholieken, maakten een daad die geloof in vergeving en verlossing toonde. Denkt u dat Fransen en Duitsers zonder deze gevoelens vijf jaar na de Tweede Wereldoorlog elkaar de hand zouden hebben geschud? Waar komen deze gevoelens en dit geloof in verlossing en vergeving vandaan als ze niet voortkomen uit de katholieke christelijke traditie? Het is het belangrijkste succes van de Europese Unie.
Als Amerikaan van Joodse afkomst werd hij in 1951 in Johannesburg geboren en woonde hij in verschillende delen van Israël en in Groot-Brittannië, waar hij studeerde aan de universiteiten van Sussex en Cambridge. Daarna verhuisde hij naar de Verenigde Staten waar hij les gaf aan de Universiteit van Michigan, vervolgens aan de Harvard Law School en aan de Universiteit van New York.
Weiler is een gerenommeerd deskundige op het gebied van het recht van de Europese Unie. Joseph Weiler, een Joodse, getrouwde vader van vijf kinderen, is lid van de American Academy of Arts and Sciences en heeft eredoctoraten ontvangen van de Universiteit van Navarra en CEU San Pablo in Spanje.
Hij vertegenwoordigde Italië voor het Europees Hof voor de rechten van de mens in de zaak Lautsi tegen Italië, waarin zijn verdediging van de aanwezigheid van kruisbeelden op openbare plaatsen bijzonder interessant is wegens de scherpzinnigheid van zijn argumenten, het gemak van zijn analogieën en vooral wegens het niveau van de redenering voor het Hof, waarbij hij bijvoorbeeld verklaarde dat "de boodschap van verdraagzaamheid jegens anderen niet mag worden vertaald in een boodschap van onverdraagzaamheid jegens de eigen identiteit".
In zijn betoog benadrukte Weiler ook het belang van een echt evenwicht tussen individuele vrijheden, dat kenmerkend is voor traditioneel christelijke Europese naties, en dat "landen die denken dat democratie hen zou dwingen hun religieuze identiteit af te leggen, laat zien dat dit niet waar is".
Op 1 december zal de Heilige Vader Franciscus in de Sala Clementina van het Apostolisch Paleis de Ratzingerprijs 2022 uitreiken aan pater Michel Fédou en professor Joseph Halevi Horowitz Weiler.
María José Atienza.
Gepubliceerd in Kerk en nieuwe evangelisatie, www.omnesmag.com
