W tym liście apostolskim Papież Leon XIV mówi o edukacji jako o «akcie nadziei i pasji, która odnawia się, ponieważ manifestuje obietnicę, jaką widzimy w przyszłości ludzkości». Jak przypomniał nam w swoim adhortacji apostolskiej Dilexi te, edukacja «zawsze była jednym z najwyższych przejawów chrześcijańskiej miłości bliźniego». Świat potrzebuje tej formy nadziei.
W tym kontekście Ojciec Święty zwraca się do społeczności edukacyjnych z prośbą: «rozbroić słowa, podnieść wzrok, strzec serca».
1.1. Projektowanie nowych map nadziei. 28 października 2025 r. przypada 60. rocznica uchwalenia deklaracji soborowej Gravissimum educationis o ogromnym znaczeniu i aktualności edukacji w życiu człowieka. Dzięki temu tekstowi, eSobór Watykański II przypomniał Kościołowi, że edukacja nie jest działalnością dodatkową, ale stanowi samą istotę ewangelizacji: jest konkretnym sposobem, w jaki Ewangelia staje się gestem edukacyjnym, relacją, kulturą. Dzisiaj, w obliczu szybkich zmian i dezorientujących niepewności, dziedzictwo to wykazuje zaskakującą solidność.
Tam, gdzie społeczności edukacyjne kierują się słowem Chrystusa, nie wycofują się, ale podejmują nowe wyzwania; nie budują murów, ale mosty. Reagują kreatywnie, otwierając nowe możliwości przekazywania wiedzy i sensu w szkole, na uniwersytecie, w kształceniu zawodowym i obywatelskim, w duszpasterstwie szkolnym i młodzieżowym oraz w badaniach naukowych, ponieważ Ewangelia nie starzeje się, ale «czyni wszystko nowym» (Ap. 21,5). Każde pokolenie słucha go jak nowości, która odnawia. Każde pokolenie jest odpowiedzialne za Ewangelię i odkrywanie jej płodnej i mnożącej się mocy.
1.2. Żyjemy w złożonym, rozdrobnionym i zdigitalizowanym środowisku edukacyjnym. Właśnie dlatego warto zatrzymać się i ponownie przyjrzeć się «kosmologii paideia chrześcijańska»: wizja, która przez wieki potrafiła się odnawiać i pozytywnie inspirować wszystkie wielowymiarowe aspekty edukacji. Od samego początku Ewangelia tworzyła «konstelacje edukacyjne»: doświadczenia skromne, a jednocześnie silne, potrafiące odczytywać znaki czasu, strzec jedności między wiarą a rozumem, między myślą a życiem, między wiedzą a sprawiedliwością. Były one kotwicą ratunku w burzy i rozpostartym żaglem w spokojnych wodach. Latarnią morską w nocy, prowadzącą nawigację.
1.3. Deklaracja Gravissimum educationis nie straciło na sile. Od momentu jego przyjęcia powstało wiele dzieł i charyzmatów, które do dziś wyznaczają kierunek: szkoły i uniwersytety, ruchy i instytuty, stowarzyszenia świeckie, zgromadzenia zakonne oraz sieci krajowe i międzynarodowe. Razem te żywe organizmy ugruntowały duchowe i pedagogiczne dziedzictwo, które jest w stanie przetrwać XXI wiek i odpowiedzieć na najpilniejsze wyzwania. Dziedzictwo to nie jest nieruchome: jest kompasem, który nadal wskazuje kierunek i opowiada o pięknie podróży. Obecne oczekiwania nie są mniejsze niż te, przed którymi stanął Kościół sześćdziesiąt lat temu.
Wręcz przeciwnie, stały się one szersze i bardziej złożone. Jak można pozostać biernym wobec wielu milionów dzieci na świecie, które nadal nie mają dostępu do edukacji podstawowej? Jak można nie odczuwać pilnej potrzeby odnowienia naszego zaangażowania w obliczu dramatycznych sytuacji kryzysowych w dziedzinie edukacji spowodowanych wojnami, migracjami, nierównościami i różnymi formami ubóstwa? Edukacja – jak przypomniałem w moim adhortacji apostolskiej Dilexi te– «zawsze była jednym z najwyższych przejawów chrześcijańskiej miłości bliźniego» [1]. Świat potrzebuje tej formy nadziei.
2.1. Historia edukacji katolickiej jest historią działania Ducha Świętego. Kościół, «matka i nauczycielka» [2], nie z powodu swojej supremacji, ale z powodu służby: rodzi w wierze i towarzyszy w rozwoju wolności, przyjmując misję Boskiego Nauczyciela, aby wszyscy «mieli życie i mieli je w obfitości» ( Jn 10,10). Kolejne style wychowawcze pokazują wizję człowieka jako obrazu Boga, powołanego do prawdy i dobra, oraz pluralizm metod służących temu powołaniu. Charyzmaty wychowawcze nie są sztywnymi formułami: są oryginalnymi odpowiedziami na potrzeby każdej epoki.
2.2. W pierwszych wiekach Ojcowie pustyni nauczali mądrości za pomocą przypowieści i apoftegm; na nowo odkryli drogę do tego, co istotne, do dyscypliny języka i strzeżenia serca; przekazali pedagogikę spojrzenia, które wszędzie rozpoznaje Boga. Święty Augustyn, wszczepiając mądrość biblijną w tradycję grecko-rzymską, zrozumiał, że prawdziwy nauczyciel budzi pragnienie prawdy, uczy wolności odczytywania znaków i słuchania wewnętrznego głosu. Monastycyzm kontynuował tę tradycję w najbardziej niedostępnych miejscach, gdzie przez dziesięciolecia studiowano, komentowano i nauczano dzieła klasyczne, tak że bez tej cichej pracy w służbie kultury wiele arcydzieł nie przetrwałoby do naszych czasów.
«Z serca Kościoła» powstały pierwsze uniwersytety, które od samego początku okazały się «niezrównanym ośrodkiem kreatywności i rozpowszechniania wiedzy dla dobra ludzkości» [3]. W ich salach wykładowych myśl spekulatywna znalazła w mediacji zakonów żebraczych możliwość solidnego ukształtowania się i dotarcia do granic nauk ścisłych. Niewiele zgromadzeń zakonnych stawiało swoje pierwsze kroki w tych dziedzinach wiedzy, wzbogacając edukację w sposób nowatorski pod względem pedagogicznym i wizjonerski pod względem społecznym.
2.3. Edukacja wyrażała się na wiele sposobów. W Ratio Studiorum bogactwo tradycji szkolnej łączy się z duchowością ignacjańską, dostosowując program nauczania, który jest zarówno przemyślany, jak i interdyscyplinarny oraz otwarty na eksperymenty. W XVII-wiecznym Rzymie św. Józef Kalasjan otworzył bezpłatne szkoły dla ubogich, intuicyjnie rozumiejąc, że umiejętność czytania, pisania i liczenia to przede wszystkim kwestia godności, a nie kompetencji. We Francji św. Jan Chrzciciel de La Salle, «świadomy niesprawiedliwości, jaką stanowiło wykluczenie dzieci robotników i chłopów z systemu edukacyjnego» [4], założył Zgromadzenie Braci Szkół Chrześcijańskich.
Na początku XIX wieku, również we Francji, św. Marcellin Champagnat poświęcił się «z całego serca, w czasach, gdy dostęp do edukacji był nadal przywilejem nielicznych, misji kształcenia i ewangelizacji dzieci i młodzieży» [5]. Podobnie św. Jan Bosko, dzięki swojej «metodzie prewencyjnej», przekształcił dyscyplinę w rozsądek i bliskość. Odważne kobiety, takie jak Vicenta María López y Vicuña, Francesca Cabrini, Giuseppina Bakhita, Maria Montessori, Katharine Drexel czy Elizabeth Ann Seton, otworzyły drogę dla dziewcząt, migrantów i najuboższych. Powtarzam to, co jasno stwierdziłem w Dilexi te: «Edukacja ubogich w wierze chrześcijańskiej nie jest przysługą, lecz obowiązkiem» [6]. Ta genealogia konkretyzacji świadczy o tym, że w Kościele pedagogika nigdy nie jest oderwaną od rzeczywistości teorią, lecz ciałem, pasją i historią.
3.1. Edukacja chrześcijańska jest dziełem zespołowym: nikt nie kształci samodzielnie. Społeczność edukacyjna to «my», w którym nauczyciel, uczeń, rodzina, personel administracyjny i obsługujący, duszpasterze i społeczeństwo obywatelskie łączą się, aby tworzyć życie [7]. To «my» zapobiega zastojowi wody w bagnie «zawsze tak było» i zmusza ją do płynąć, odżywiać, nawadniać. Podstawą pozostaje to samo: osoba, obraz Boga (Rdz 1,26), zdolna do prawdy i relacji. Dlatego kwestia relacji między wiarą a rozumem nie jest opcjonalnym rozdziałem: «prawda religijna nie jest tylko częścią, ale warunkiem ogólnej wiedzy» [8].
Te słowa św. Johna Henry'ego Newmana – którego w kontekście Jubileuszu Świata Edukacji mam wielką radość ogłosić współpatronem misji edukacyjnej Kościoła wraz ze św. Tomaszem z Akwinu – są zaproszeniem do odnowienia zaangażowania w wiedzę tak odpowiedzialną intelektualnie i rygorystyczną, jak głęboko ludzką. Należy również uważać, aby nie popaść w oświeceniowy fides co jest sprzeczne wyłącznie z wskaźnik.
Konieczne jest wyjście z mielizny poprzez odzyskanie empatycznego i otwartego spojrzenia, aby coraz lepiej rozumieć, jak postrzegany jest dziś człowiek, i aby rozwijać i pogłębiać nauczanie. Dlatego nie należy oddzielać pragnienia i serca od wiedzy: oznaczałoby to rozbicie osoby. Uniwersytet i szkoła katolicka to miejsca, w których pytania nie są wyciszane, a wątpliwości nie są zakazane, lecz towarzyszą im. Tam serce dialoguje z sercem, a metodą jest słuchanie, które uznaje drugiego człowieka za dobro, a nie zagrożenie. Cor ad cor loquitur Było to motto kardynała Johna Henry'ego Newmana, zaczerpnięte z listu św. Franciszka Salezego: «To szczerość serca, a nie mnogość słów, porusza serca ludzi».
3.2. Edukacja jest aktem nadziei i pasji, która odnawia się, ponieważ manifestuje obietnicę, jaką widzimy w przyszłości ludzkości [9]. Specyfika, głębia i zakres działania edukacyjnego to tak tajemnicze, jak i realne dzieło «rozwiążania istoty [...] pielęgnowania duszy», jak czytamy w Apologii Sokratesa Platona (30a-b). Jest to «zawód obietnic»: obiecuje się czas, zaufanie, kompetencje; obiecuje się sprawiedliwość i miłosierdzie, obiecuje się wartość prawdy i balsam pocieszenia.
Kształcenie jest zadaniem miłości, które przekazuje się z pokolenia na pokolenie, naprawiając rozdarte relacje i przywracając słowom wagę obietnicy: «Każdy człowiek jest zdolny do prawdy, jednak droga jest o wiele łatwiejsza do zniesienia, gdy podąża się nią z pomocą innych» [10]. Prawdy szuka się we wspólnocie.
4.1. Deklaracja soborowa Gravissimum educationis potwierdza prawo wszystkich do edukacji i wskazuje rodzinę jako pierwszą szkołę człowieczeństwa. Wspólnota kościelna jest wezwana do wspierania środowisk, które integrują wiarę i kulturę, szanują godność wszystkich i prowadzą dialog ze społeczeństwem. Dokument ostrzega przed sprowadzaniem edukacji wyłącznie do funkcji praktycznej lub narzędzia ekonomicznego: człowiek nie jest «profilem kompetencji», nie można go sprowadzić do przewidywalnego algorytmu, ale jest twarzą, historią, powołaniem.
4.2. Kształcenie chrześcijańskie obejmuje całą osobę: duchową, intelektualną, emocjonalną, społeczną, fizyczną. Nie przeciwstawia sobie praktyki i teorii, nauki i humanizmu, techniki i świadomości; wymaga natomiast, aby profesjonalizm był przesiąknięty etyką, a etyka nie była abstrakcyjnym pojęciem, lecz codzienną praktyką. Wartość edukacji nie mierzy się wyłącznie efektywnością: mierzy się ją godnością, sprawiedliwością i zdolnością do służyć dobru wspólnemu. Ta integralna wizja antropologiczna powinna pozostać centralnym punktem pedagogiki katolickiej. Zgodnie z myślą św. Johna Henry'ego Newmana sprzeciwia się ona czysto merkantylistycznemu podejściu, które obecnie często zmusza do mierzenia edukacji pod kątem funkcjonalności i praktycznej użyteczności [11].
4.3. Zasady te nie są wspomnieniami z przeszłości. Są stałymi punktami odniesienia. Mówią one, że prawdy szuka się wspólnie; że wolność nie jest kaprysem, ale odpowiedzią; że władza nie jest dominacją, ale służbą. W kontekście edukacyjnym nie należy «podnosić sztandaru posiadania prawdy, ani w analizie problemów, ani w ich rozwiązywaniu» [12]. Zamiast tego «ważniejsze jest umieć podejść do problemu niż udzielać pochopnej odpowiedzi na pytanie, dlaczego coś się wydarzyło lub jak to przezwyciężyć. Celem jest nauczenie się radzenia sobie z problemami, które zawsze są inne, ponieważ każde pokolenie jest nowe, ma nowe wyzwania, nowe marzenia, nowe pytania» [13]. Edukacja katolicka ma za zadanie odbudować zaufanie w świecie naznaczonym konfliktami i lękami, przypominając, że są Państwo dziećmi, a nie sierotami: z tej świadomości rodzi się braterstwo.
5.2. Szkoła katolicka to środowisko, w którym przeplatają się wiara, kultura i życie. Nie jest to po prostu instytucja, ale żywe środowisko, w którym chrześcijańska wizja przenika każdą dyscyplinę i każdą interakcję. Nauczyciele są powołani do odpowiedzialności wykraczającej poza umowę o pracę: ich świadectwo jest równie ważne jak lekcja. Dlatego też szkolenie nauczycieli – naukowa, pedagogiczna, kulturowa i duchowa – ma decydujące znaczenie. Wspólna misja edukacyjna wymaga również wspólnej drogi formacji, «początkowej i ustawicznej, zdolnej uchwycić aktualne wyzwania edukacyjne i zapewnić najskuteczniejsze narzędzia do ich pokonania [...].
5.1. Stawianie człowieka w centrum oznacza wychowywanie w duchu dalekowzroczności Abrahama (Rdz 15,5): pomaganie im odkrywać sens życia, niezbywalną godność, odpowiedzialność wobec innych. Edukacja to nie tylko przekazywanie treści, ale także nauka cnót. Kształci się obywateli zdolnych do służby i wierzących zdolnych do dawania świadectwa, bardziej wolnych mężczyzn i kobiety, którzy nie są już sami. A szkolenie Nie da się tego improwizować. Z przyjemnością wspominam lata spędzone w ukochanej diecezji Chiclayo, odwiedzając Katolicki Uniwersytet San Toribio de Mogrovejo i mając okazję zwracać się do społeczności akademickiej słowami: «Nie rodzi się profesjonalistami; każda ścieżka uniwersytecka budowana jest krok po kroku, książka po książce, rok po roku, poświęcenie po poświęceniu» [14].
Oznacza to, że nauczyciele muszą być otwarci na naukę i rozwój wiedzy, na odnawianie i aktualizowanie metodologii, ale także na formację duchową, religijną i dzielenie się» [15]. Nie wystarczą same aktualizacje techniczne: trzeba pielęgnować serce, które słucha, spojrzenie, które dodaje otuchy, inteligencję, która rozróżnia.
5.3. Rodzina nadal pozostaje najważniejszym miejscem edukacji. szkoły katolickie współpracują z rodzicami, nie zastępują ich, ponieważ «obowiązek wychowania, zwłaszcza religijnego, spoczywa przede wszystkim na Pańskich barkach» [16]. Sojusz edukacyjny wymaga intencjonalności, słuchania i współodpowiedzialności. Buduje się go poprzez wspólne procesy, narzędzia i weryfikacje. Jest to wysiłek i błogosławieństwo: kiedy działa, budzi zaufanie; kiedy go brakuje, wszystko staje się bardziej kruche.
6.1. Już Gravissimum educationis uznawał ogromne znaczenie zasady pomocniczości oraz fakt, że okoliczności różnią się w zależności od lokalnego kontekstu kościelnego. Jednak Sobór Watykański II sformułował prawo do edukacji i jego podstawowe zasady jako powszechnie obowiązujące. Podkreślił odpowiedzialność spoczywającą zarówno na rodzicach, jak i na państwie.
Uważał za «święte prawo» oferowanie edukacji, która pozwalałaby uczniom «oceniać wartości moralne z czystym sumieniem» [17] i wzywał władze cywilne do poszanowania tego prawa. Ponadto ostrzegał przed podporządkowaniem edukacji rynkowi pracy i często bezwzględnej i nieludzkiej logice finansów.
6.2. Edukacja chrześcijańska przedstawiana jest jako choreografia. Zwracając się do studentów podczas Światowych Dni Młodzieży w Lizbonie, mój zmarły poprzednik, papież Franciszek, powiedział: «bądźcie bohaterami nowej choreografii, która stawia w centrum człowieka; bądźcie choreografami tańca życia» [18].
Kształcenie człowieka «w całości» oznacza unikanie sztywnych podziałów. Prawdziwa wiara nie jest dodatkowym «przedmiotem», ale tchnieniem, które ożywia wszystkie inne przedmioty. W ten sposób edukacja katolicka staje się zaczynem w społeczności ludzkiej: rodzi wzajemność, przezwycięża redukcjonizm, otwiera na odpowiedzialność społeczną. Dzisiejszym zadaniem jest odważne podjęcie integralnego humanizmu, który odpowiada na pytania naszych czasów, nie tracąc przy tym źródła.
7.1. Antropologia chrześcijańska stanowi podstawę stylu edukacyjnego, który promuje szacunek, indywidualne podejście, rozeznanie i rozwój wszystkich wymiarów człowieczeństwa. Wśród nich nie bez znaczenia jest inspiracja duchowa, która realizuje się i umacnia również poprzez kontemplację stworzenia.
Ten aspekt nie jest nowy w tradycji filozoficznej i teologicznej chrześcijaństwa, gdzie badanie natury miało również na celu wykazanie śladów Boga (vestigia Dei) w naszym świecie. W Collationes in Hexaemeron, Święty Bonawentura z Bagnoregio pisze, że «cały świat jest cieniem, ścieżką, śladem». Jest to księga napisana z zewnątrz (Ez 2,9), ponieważ w każdym stworzeniu znajduje się odbicie boskiego wzorca, ale zmieszane z ciemnością. Świat jest zatem drogą podobną do zmieszanej z światłem nieprzejrzystości; w tym sensie jest drogą.
Tak jak promień światła wpadający przez okno nabiera różnych barw w zależności od kolorów poszczególnych części szyby, tak promień boski odbija się inaczej w każdym stworzeniu i nabiera różnych właściwości» [19]. Dotyczy to również plastyczności nauczania dostosowanego do różnych charakterów, które w każdym przypadku zbiegają się w pięknie stworzenia i jego ochronie. Wymaga to «interdyscyplinarnych i transdyscyplinarnych projektów edukacyjnych realizowanych z mądrością i kreatywnością» [20].
7.2. Zapomnienie o naszym wspólnym człowieczeństwie spowodowało podziały i przemoc, a kiedy cierpi ziemia, najbardziej cierpią ubodzy. Edukacja katolicka nie może milczeć: musi łączyć sprawiedliwość społeczną i sprawiedliwość środowiskową, promować umiar i zrównoważony styl życia, kształtować sumienia zdolne do wyboru nie tylko tego, co wygodne, ale także tego, co sprawiedliwe. Każdy mały gest – unikanie marnotrawstwa, odpowiedzialny wybór, obrona dobra wspólnego – to kultura i moralność.
7.3. Odpowiedzialność ekologiczna nie ogranicza się do danych technicznych. Są one niezbędne, ale nie wystarczające. Potrzebna jest edukacja angażująca umysł, serce i ręce; nowe nawyki, style wspólnotowe, cnotliwe praktyki. Pokój nie jest brakiem konfliktu: jest łagodną siłą, która odrzuca przemoc. Edukacja na rzecz pokoju «rozbrojona i rozbrajająca» [21] uczy odkładania broni agresywnych słów i osądzającego spojrzenia, aby nauczyć się języka miłosierdzia i pojednanej sprawiedliwości.
8. Konstelacja edukacyjna
8.1. Mówię o «konstelacji», ponieważ świat edukacji katolickiej jest żywą i pluralistyczną siecią: szkoły parafialne i kolegia, uniwersytety i wyższe instytuty, centra kształcenia zawodowego, ruchy, platformy cyfrowe, inicjatywy edukacyjne.-służba oraz duszpasterstwo szkolne, uniwersyteckie i kulturalne. Każda «gwiazda» ma swój własny blask, ale wszystkie razem wyznaczają drogę. Tam, gdzie w przeszłości panowała rywalizacja, dziś prosimy instytucje o zbliżenie: jedność jest naszą najbardziej proroczą siłą.
8.2. Różnice metodologiczne i strukturalne nie są przeszkodą, lecz zasobami. Różnorodność charyzmatów, jeśli jest dobrze skoordynowana, tworzy spójny i owocny obraz. W świecie połączonym siecią interakcji gra toczy się na dwóch planszach: lokalnej i globalnej. Potrzebna jest wymiana nauczycieli i studentów, wspólne projekty międzykontynentalne, wzajemne uznawanie dobrych praktyk, współpraca misyjna i akademicka. Przyszłość zmusza nas do nauki lepszej współpracy, do wspólnego rozwoju.
8.3. Konstelacje odbijają swoje światła w nieskończonym wszechświecie. Podobnie jak w kalejdoskopie, ich kolory przeplatają się, tworząc nowe wariacje chromatyczne. To samo dzieje się w środowisku katolickich instytucji edukacyjnych, które są otwarte na spotkania i słuchanie społeczeństwa obywatelskiego, władz politycznych i administracyjnych, a także przedstawicieli sektorów produkcyjnych i grup zawodowych.
Zachęcamy Państwa do jeszcze aktywniejszej współpracy z nimi w celu dzielenia się i ulepszania programów edukacyjnych, tak aby teoria opierała się na doświadczeniu i praktyce. Historia pokazuje ponadto, że nasze instytucje przyjmują uczniów i rodziny niewierzące lub wyznające inne religie, ale pragnące prawdziwie ludzkiej edukacji. Z tego powodu, tak jak ma to miejsce w rzeczywistości, należy nadal promować partycypacyjne wspólnoty edukacyjne, w których świeccy, zakonni, rodziny i uczniowie dzielą odpowiedzialność za misję edukacyjną wraz z instytucjami publicznymi i prywatnymi.
9.1. Sześćdziesiąt lat temu Gravissimum educationis otworzyło etap zaufania: zachęciło do aktualizacji metod i języków. Obecnie zaufanie to mierzy się w środowisku cyfrowym. Technologie powinny służyć człowiekowi, a nie go zastępować; powinny wzbogacać proces uczenia się, a nie zubażać relacje i społeczności. Uniwersytet i szkoła katolicka bez wizji narażają się na ryzyko popadnięcia w bezduszną “efektywność”, standaryzację wiedzy, która prowadzi do duchowego zubożenia.
9.2. Aby zamieszkać w tych przestrzeniach, potrzebna jest kreatywność duszpasterska: wzmocnienie kształcenia nauczycieli również w zakresie technologii cyfrowych; docenienie aktywnej dydaktyki; promowanie uczenia się-służba i odpowiedzialne obywatelstwo; unikanie wszelkiej technofobii. Państwa stosunek do technologii nigdy nie może być wrogi, ponieważ «postęp technologiczny jest częścią Bożego planu stworzenia» [22].
Wymaga to jednak rozeznania w zakresie projektowania dydaktycznego, oceny, platform, ochrony danych i równego dostępu. W każdym razie żaden algorytm nie będzie w stanie zastąpić tego, co sprawia, że edukacja jest ludzka: poezji, ironii, miłości, sztuki, wyobraźni, radości odkrywania, a nawet uczenia się na błędach jako okazji do rozwoju.
9.3. Kluczową kwestią nie jest technologia, ale sposób, w jaki ją wykorzystujemy. Sztuczna inteligencja i środowiska cyfrowe powinny służyć ochronie godności, sprawiedliwości i pracy; powinny podlegać kryteriom etyki publicznej i partycypacji; powinny im towarzyszyć odpowiednie refleksje teologiczne i filozoficzne.
Uniwersytety katolickie mają do wykonania decydujące zadanie: oferować «diakonię kultury», mniej katedr, a więcej stołów, przy których można usiąść razem, bez zbędnych hierarchii, aby dotknąć ran historii i szukać w Duchu mądrości, które rodzą się z życia narodów.
10. Gwiazda polarna porozumienia edukacyjnego
10.1. Wśród gwiazd wskazujących drogę znajduje się Globalny pakt edukacyjny. Z wdzięcznością przyjmuję to prorocze dziedzictwo, które powierzył nam papież Franciszek. Jest to zaproszenie do stworzenia sojuszu i sieci mającej na celu edukację w zakresie powszechnego braterstwa.
Państwa siedem dróg nadal stanowi naszą podstawę: stawianie człowieka w centrum uwagi; słuchanie dzieci i młodzieży; promowanie godności i pełnego uczestnictwa kobiet; uznanie rodziny za pierwszego wychowawcę; otwartość na przyjmowanie i integrację; odnowienie gospodarki i polityki w służbie człowieka; dbanie o wspólny dom. Te «gwiazdy» zainspirowały szkoły, uniwersytety i społeczności edukacyjne na całym świecie, generując konkretne procesy humanizacji.
10.2. Sześćdziesiąt lat po Gravissimum educationis Pięć lat po podpisaniu paktu historia ponownie stawia przed Państwem pilne wyzwanie. Gwałtowne i głębokie zmiany narażają dzieci, nastolatków i młodzież na niespotykane dotąd zagrożenia. Nie wystarczy zachować dotychczasowe osiągnięcia: konieczne jest podjęcie nowych działań.
Proszę wszystkie instytucje edukacyjne o rozpoczęcie etapu, który przemówi do serc nowych pokoleń, łącząc wiedzę i sens, kompetencje i odpowiedzialność, wiarę i życie. Porozumienie stanowi część szerszej globalnej konstelacji edukacyjnej: charyzmaty i instytucje, choć różne, tworzą jednolitą i jasną całość, która wytycza kierunek w ciemnościach obecnych czasów.
10.3. Do siedmiu dróg dodaję trzy priorytety. Pierwszy dotyczy życia wewnętrznego: młodzi ludzie pragną głębi; potrzebują przestrzeni ciszy, rozeznania, dialogu z sumieniem i z Bogiem. Drugi dotyczy cyfrowego wymiaru człowieka: uczmy mądrego korzystania z technologii i sztucznej inteligencji, stawiając osobę przed algorytmem i harmonizując inteligencję techniczną, emocjonalną, społeczną, duchową i ekologiczną. Trzeci dotyczy rozbrojonego i rozbrajającego pokoju: edukujmy w zakresie języków bez przemocy, pojednania, budowania mostów, a nie murów; «Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój» (Mt 5,9) staje się metodą i treścią nauczania.
10.4. Jesteśmy świadomi, że katolicka sieć edukacyjna ma wyjątkowy zasięg. Jest to konstelacja obejmująca wszystkie kontynenty, szczególnie obecna w regionach o niskich dochodach: konkretna obietnica mobilności edukacyjnej i sprawiedliwości społecznej [23]. Ta konstelacja wymaga jakości i odwagi: jakości w planowaniu pedagogicznym, kształceniu nauczycieli, zarządzaniu; odwagi, aby zapewnić dostęp najbiedniejszym, wspierać rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji, promować stypendia i politykę integracyjną.
Ewangeliczna bezinteresowność nie jest retoryką: jest stylem relacji, metodą i celem. Tam, gdzie dostęp do edukacji pozostaje przywilejem, Kościół musi otwierać drzwi i wymyślać nowe drogi, ponieważ «utrata ubogich» oznacza utratę samej szkoły. Dotyczy to również uniwersytetu: integracyjne podejście i troska o serce chronią przed standaryzacją; duch służby ożywia wyobraźnię i rozbudza miłość.
11. Nowe mapy nadziei
11.1. W sześćdziesiątą rocznicę Gravissimum educationis, Kościół ma bogatą historię działalności edukacyjnej, ale stoi również przed pilną potrzebą aktualizacji swoich propozycji w świetle znaków czasu. konstelacje edukacyjne Katolickie zgromadzenia są inspirującym przykładem tego, jak tradycja i przyszłość mogą się ze sobą łączyć bez sprzeczności: żywa tradycja, która rozciąga się na nowe formy obecności i służby. Konstelacje nie ograniczają się do neutralnych i spłaszczonych połączeń różnych doświadczeń.
Zamiast łańcuchów, ośmielamy się myśleć o konstelacjach, o ich przeplataniu się pełnym cudów i przebudzeń. To w nich tkwi zdolność do pokonywania wyzwań z nadzieją, ale także z odważną refleksją, bez utraty wierności Ewangelii. Jesteśmy świadomi trudności: hipercyfryzacja może rozpraszać uwagę; kryzys relacji może ranić psychikę; niepewność społeczna i nierówności mogą gasić pragnienia.
Jednak właśnie w tym zakresie edukacja katolicka może być drogowskazem: nie nostalgiczną przystanią, ale laboratorium rozeznania, innowacji pedagogicznej i proroczego świadectwa. Tworzenie nowych map nadziei: oto pilne zadanie, które Państwo mają do wykonania.
11.2. Zwracam się do społeczności edukacyjnych: rozbroić słowa, podnieść wzrok, strzec serca. Rozbroić słowa, ponieważ edukacja nie rozwija się dzięki kontrowersjom, ale dzięki łagodności, która słucha. Podnieść wzrok. Jak Bóg powiedział do Abrahama: «spójrz w niebo i policz gwiazdy» ( Księga Rodzaju 15,5): potrafią Państwo zadawać sobie pytanie, dokąd zmierzają i dlaczego. Strzeżcie Państwo swojego serca: relacje są ważniejsze od opinii, osoba ważniejsza od programu.
Nie marnujcie czasu i okazji: «cytując wyrażenie Augustyna: nasza teraźniejszość jest intuicją, czasem, który przeżywamy i którym musimy się cieszyć, zanim wymknie się nam z rąk» [24]. Podsumowując, drodzy bracia i siostry, przyłączam się do wezwania apostoła Pawła: «Niech Państwo świecą jak gwiazdy na świecie, trzymając wysoko słowo życia» (Flp 2, 15-16).
Jest to niezbędne, aby wspólnie zmierzać ku przyszłości pełnej Mapy nadziei.
Podsumowując, drodzy bracia i siostry, przyłączam się do wezwania apostoła Pawła: «Niech Państwo świecą jak gwiazdy na świecie, trzymając wysoko słowo życia» (Flp 2,15-16).
11.3. Powierzam tę drogę Matce Bożej, Sedes Sapientiae, oraz wszystkim świętym wychowawcom. Proszę pasterzy, osoby konsekrowane, świeckich, osoby odpowiedzialne za instytucje, nauczycieli i uczniów: bądźcie sługami świata edukacji, choreografami nadziei, niestrudzonymi poszukiwaczami mądrości, wiarygodnymi twórcami wyrazów piękna.
Mniej etykiet, więcej historii; mniej bezowocnych sprzeczności, więcej harmonii w Duchu. Wtedy nasza konstelacja nie tylko będzie świecić, ale także wskazywać drogę: ku prawdzie, która wyzwala (por. Jn 8, 32), ku braterstwu, które umacnia sprawiedliwość (por. Mt 23, 8), ku nadziei, która nie zawodzi (por. Rm 5, 5).
Bazylika św. Piotra, 27 października 2025 r. W przeddzień 60. rocznicy.
LEÓN PP. XIV
[1] LEÓN XIV, Adhortacja apostolska Dilexi te (4 października 2025 r.), nr 68.
[2] Por. JAN XXIII, List encykliczny Mater et Magistra (15 maja 1961 r.).
[3] JAN PAWEŁ II, Konstytucja apostolska Ex corde Ecclesiae (15 sierpnia 1990 r.), nr 1.
[4] LEON XIV, Adhortacja apostolska Dilexi te (4 października 2025 r.), nr 69.
[5] LEON XIV, Adhortacja apostolska Dilexi te (4 października 2025 r.), nr 70.
[6] LEÓN XIV, Adhortacja apostolska Dilexi te (4 października 2025 r.), nr 72.
[7] KONGRAGACJA DS. EDUKACJI KATOLICKIEJ, Instrukcja «Tożsamość szkoły katolickiej na rzecz kultury dialogu» (25 stycznia 2022 r.), nr 32.
[8] JOHN HENRY NEWMAN, Idea uniwersytetu (2005), str. 76.
[9] Por. Kongregacja ds. Edukacji Katolickiej, Instrumentum laboris. Edukacja dzisiaj i jutro. Pasja, która się odnawia (7 kwietnia 2014 r.), Wprowadzenie.
[10] Jego Ekscelencja ROBERT F. PREVOST, O.S.A., Homilia wygłoszona na Uniwersytecie Katolickim Santo Toribio de Mogrovejo (2018).
[11] Zob. JOHN HENRY NEWMAN, Pisma o uniwersytecie (2001).
[12] LEÓN XIV, Audiencja dla członków Fundacji Centesimus Annus Pro Pontifice (17 maja 2025 r.).
[13] Tamże.
[14] Jego Ekscelencja ROBERT F. PREVOST, O.S.A., Homilia wygłoszona na Uniwersytecie Katolickim Santo Toribio de Mogrovejo (2018).
[15] KONGRAGACJA DS. EDUKACJI KATOLICKIEJ, List okólny Wspólna edukacja w szkole katolickiej (8 września 2007 r.), nr 20.
[16] EKUMENICZNY KONCIL WATYKAŃSKI II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, Gaudium et spes (29 czerwca 1966 r.), nr 48.
[17] EKUMENICZNY KONCIL WATYKAŃSKI II, Deklaracja Gravissimum educationis (28 października 1965 r.), nr 1.
[18] PAPIEŻ FRANCISZEK, Przemówienie do młodych studentów z okazji Światowych Dni Młodzieży (3 sierpnia 2023 r.).
[19] ŚW. BONAWENTURA Z BAGNOREGIO, Collationes in Hexaemeron, XII, w Opera Omnia (wyd. Peltier), Vivès, Paryż, t. IX (1867), s. 87-88.
[20] PAPIEŻ FRANCISZEK, Konstytucja apostolska Veritatis gaudium (8 grudnia 2017 r.), nr 4c.
[21] LEÓN XIV, Pozdrowienia z centralnej loży Bazyliki św. Piotra po wyborach (8 maja 2025 r.).
[22] DYSTRYKT DS. DOKTRYNY WIARY I DYSTRYKT DS. KULTURY I EDUKACJI, Nota Antiqua et nova (28 stycznia 2025 r.), nr 117.
[23] Por. Rocznik statystyczny Kościoła (aktualizacja na dzień 31 grudnia 2022 r.).
[24] Jego Ekscelencja ROBERT F. PREVOST, O.S.A., Wiadomość do Uniwersytetu Katolickiego Santo Toribio de Mogrovejo z okazji XVIII rocznicy jego powstania (2016).
Spis treści
carf@fundacioncarf.orgTelefon stacjonarny: +34 914 029 082Telefon komórkowy: +34 638 078 511Conde de Peñalver, 45.
