Το Ο σκοπός της καθολικής λειτουργίας, κέντρο της οποίας είναι η τέλεση των μυστηρίων και ιδιαίτερα της Ευχαριστίας, είναι η κοινωνία των χριστιανών με το σώμα και το αίμα του Χριστού.. Είναι η συνάντηση κάθε ατόμου και της χριστιανικής κοινότητας ως ένα σώμα και μια οικογένεια με τον Κύριο.
Η λειτουργία, επισημαίνει ο Πάπας, εγγυάται τη δυνατότητα συνάντησης με τον Ιησού Χριστό στο "σήμερα" της ζωής μας, προκειμένου να μεταμορφώσει όλες τις δραστηριότητές μας - εργασία, οικογενειακές σχέσεις, προσπάθειες για τη βελτίωση της κοινωνίας, βοήθεια σε όσους μας χρειάζονται - σε θεϊκό φως και δύναμη.
Αυτό ήθελε ο Χριστός στο Μυστικό Δείπνο του. Αυτός είναι ο σκοπός των λόγων του: "Τούτο ποιείτε εις ανάμνησιν εμού". Από τότε μας περιμένει στο Ευχαριστία. Y η ευαγγελική αποστολή της Εκκλησίας δεν είναι τίποτε άλλο από το κάλεσμα στη συνάντηση που επιθυμεί ο Θεός με όλους τους ανθρώπους του κόσμου.Η συνάντηση αρχίζει με τη βάπτιση.
Σε αρκετές περιπτώσεις καθορίζει σταδιακά τους στόχους του παρόντος εγγράφου: "Με αυτή την επιστολή θα ήθελα απλώς να καλέσω ολόκληρη την Εκκλησία να ανακαλύψει εκ νέου, να διαφυλάξει και να ζήσει την αλήθεια και τη δύναμη της χριστιανικής γιορτής". (αρ. 16)- "να ανακαλύπτουμε κάθε μέρα ξανά την ομορφιά της αλήθειας της χριστιανικής γιορτής" (αρ. 16)- "να ανακαλύπτουμε κάθε μέρα ξανά την ομορφιά της αλήθειας της χριστιανικής γιορτής" (αρ. 17)- "να ανακαλύπτουμε κάθε μέρα την ομορφιά της αλήθειας της χριστιανικής γιορτής" (αρ. 17). (πριν από το σημείο 20);
να αναζωπυρώσει το δέος για την ομορφιά της αλήθειας της χριστιανικής γιορτής, υπενθυμίζοντας την ανάγκη για αυθεντική λειτουργική εκπαίδευση και αναγνωρίζοντας τη σημασία της τέχνης της γιορτής να είναι στην υπηρεσία της αλήθειας του πασχαλινού μυστηρίου και της συμμετοχής όλων των βαπτισμένων, ο καθένας σύμφωνα με την ιδιαιτερότητα της κλήσης του". (n. 62).
Αποστολική επιστολή Desiderio desideravi (29-VI-2022), από τον Πάπα Φραγκίσκο.
Εκτός από την άγνοια σχετικά με τη λειτουργία - ή μια επιφανειακή και περιοριστική κατανόηση, Ο Φραγκίσκος καταγγέλλει την εργαλειοποίηση της Ευχαριστίας στην υπηρεσία δύο ιδεολογικών οραμάτων: ενός ατομικιστικού υποκειμενισμού που εγκλωβίζει τον άνθρωπο στη λογική και τα συναισθήματά του και μιας εξάρτησης αποκλειστικά από τις δικές του δυνάμεις. (βλ. Evangelii Gaudium, 94)..
. Και για τα δύο δηλητήρια, τα οποία ο Φραγκίσκος έχει καταγγείλει ως παραλλαγές ενός ανθρωποκεντρισμού που μεταμφιέζεται σε καθολική αλήθεια (βλ. Αποστολική προτροπή Gaudete et exsultate, 35). Εδώ προτείνει τη λειτουργική εκπαίδευση ως αντίδοτο.
Όσον αφορά το πρώτο, το δηλητήριο του ατομικισμού (μια παραλλαγή του νεογνωστικισμός), προειδοποιεί: "Η εορταστική πράξη δεν ανήκει στο άτομο αλλά στον Χριστό-Εκκλησία.στο σύνολο των πιστών που είναι ενωμένοι εν Χριστώ". (n. 19)μέσω του Λόγου του Θεού και των μυστηριακών σημείων. Τα σημεία αυτά, ακολουθώντας την πορεία της Ενσάρκωσης, είναι σύμφωνα με τη γλώσσα του σώματος, η οποία εκτείνεται στα πράγματα, στο χώρο και στο χρόνο.
Όσον αφορά το δεύτερο σημείο, το τεκμήριο ότι θα σωθούμε μόνοι μας (νεοπελαγιανισμός), "η λειτουργική εορτή μας εξαγνίζει διακηρύσσοντας τη δωρεάν φύση του δώρου της σωτηρίας που λαμβάνουμε με πίστη". Ο Κύριος είναι αυτός που μας σώζει.
Γι' αυτό η λειτουργία δεν έχει καμία σχέση με έναν "ασκητικό ηθικισμό", δηλαδή με την πρόταση να αναζητήσουμε την αγιότητα πρώτα απ' όλα με τις δυνάμεις και τους αγώνες μας, αλλά με την επιθυμία του Ιησού να δώσει τον εαυτό του για να γίνει φως, τροφή και δύναμη για τη ζωή μας.
Ο Πάπας σταματά στο το θεολογικό νόημα της λειτουργίας, σύμφωνα με τη Β΄ Βατικανή Σύνοδο (βλ. Const. Sacrosanctum concilium, 7). σε σχέση με τον Χριστό, την ιεροσύνη του και το πασχαλινό μυστήριο του θανάτου και της ανάστασής του.
Σύμφωνα με τα λόγια του Francisco: "Η λειτουργία είναι η ιεροσύνη του Χριστού που αποκαλύπτεται και μας δίνεται. στο Πάσχαπαρόν και ενεργό σήμερα μέσω αισθητών σημείων (νερό, λάδι, ψωμί, κρασί, χειρονομίες, λόγια), ώστε το Πνεύμα, βυθίζοντάς μας στο πασχαλινό μυστήριο, να μεταμορφώνει ολόκληρη τη ζωή μας, προσαρμόζοντάς μας όλο και περισσότερο στον Χριστό". (n. 21).
Όσον αφορά την ομορφιά της λειτουργίας, προειδοποιεί κατά του "τελετουργικού αισθητισμού" (εστίαση μόνο στις εξωτερικές τελετές). Αλλά είναι επίσης μακριά από την "κοινότυπη ακαταστασία", από την "αδαή επιπολαιότητα", αλλά και από έναν υπερβολικό "πρακτικό λειτουργισμό".
"Ας είμαστε ξεκάθαροι: πρέπει να ληφθεί μέριμνα για όλες τις πτυχές του εορτασμού"- αλλά ακόμη και αυτό δεν θα ήταν αρκετό για την πλήρη λειτουργική συμμετοχή. Τι προτείνει επιπλέον ο Φραγκίσκος;
Πρώτα απ' όλα, "το θαύμα του πασχαλινού μυστηρίου", δηλαδή η στάση εκείνου που εκτιμά το θαύμα και τη σημασία αυτού που γιορτάζεται. Γι' αυτό είναι απαραίτητη μια "σοβαρή και ζωτική λειτουργική εκπαίδευση".
Ως ιστορικό πλαίσιο, υποστηρίζει ότι η μετανεωτερικότητα κληρονόμησε από τη νεωτερικότητα την τάση προς τον ατομικισμό και τον υποκειμενισμό. Η Β΄ Βατικανή Σύνοδος, από την άλλη πλευρά, έθεσε όχι τον άνθρωπο, αλλά τον Θεό στην πρώτη θέση, μέσω της προσευχής και της λειτουργίας (το Σύνταγμα για τη Λειτουργία ήταν το πρώτο που υιοθετήθηκε).
Με τα λόγια του Αγίου Παύλου ΣΤ': "Η λειτουργία, η πρώτη πηγή της θείας ζωής που μας μεταδίδεται, το πρώτο σχολείο της πνευματικής μας ζωής.
Το πρώτο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον χριστιανικό λαό, που μαζί μας πιστεύει και προσεύχεται, και η πρώτη πρόσκληση στον κόσμο να απελευθερώσει με χαρούμενη και αληθινή προσευχή τη βουβή του γλώσσα και να αισθανθεί την ανείπωτη αναγεννητική δύναμη να ψάλλει μαζί μας τους θείους επαίνους και τις ανθρώπινες ελπίδες, δια του Χριστού του Κυρίου στην (Συμπέρασμα της δεύτερης συνόδου του Συμβουλίου, 4 Δεκεμβρίου 1963).
Η λειτουργία, δηλώνει η Σύνοδος, είναι "η κορυφή προς την οποία τείνει η δράση της Εκκλησίας και, ταυτόχρονα, η πηγή από την οποία πηγάζει όλη η δύναμή της". (Sacrosanctum concilium, 10). Ως εκ τούτου, καταλήγει ο Φραγκίσκος, θα ήταν τετριμμένο να ερμηνεύσουμε τις εντάσεις που παρατηρούνται σήμερα στην ερμηνεία της λειτουργίας ως απλές διαφορές ευαισθησίας.
Στην πραγματικότητα, επισημαίνει ο Πάπας, το θεμελιώδες ζήτημα είναι εκκλησιολογικό, δηλαδή, να κατανοήσουν ότι η λειτουργία αποτελεί έκφραση της Εκκλησίας, όπως και η ίδια η Σύνοδος.
Γι' αυτό τονίζει ότι μόνο η Εκκλησία - η κοινότητα εκείνων που ακολουθούν τον αναστημένο Χριστό ενωμένοι στο σώμα του με το Άγιο Πνεύμα - ξεπερνά "το στενό χώρο του πνευματικού ατομικισμού". (n. 32). Πράγματι, αυτό που διακυβεύεται εδώ είναι η ίδια η πραγματικότητα του τι σημαίνει να είσαι πρόσωπο με την πλήρη έννοια: ένα ον που καλείται να συνυπάρξει στον εαυτό του και να ωριμάσει σε σχέση με τους άλλους.
Από την άποψη αυτή, ο Πάπας προσθέτει με μια έκφραση που μπορεί δικαίως να προσελκύσει την προσοχή: "Μόνο η Εκκλησία της Πεντηκοστής μπορεί να αντιληφθεί τον άνθρωπο ως πρόσωπο, ανοιχτό σε μια πλήρη σχέση με τον Θεό, με τη δημιουργία και με τους αδελφούς και τις αδελφές του". (n. 33).
. Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί: Μήπως έξω από την Εκκλησία το άτομο δεν βρίσκει ολοκλήρωση και αναγνώριση; Και τότε θα μπορούσε κανείς να απαντήσει: ίσως, λίγο-πολύ, αλλά όχι πλήρως, σύμφωνα με τη χριστιανική πίστη.
Έτσι ερχόμαστε στη λειτουργική εκπαίδευση ειδικότερα. Και εδώ ο Φραγκίσκος παίρνει το σίγουρο χέρι του Guardini για να προτείνει ένα "εκπαίδευση για τη λειτουργία και εκπαίδευση από τη λειτουργία". (n. 34).
Πρώτον, ο σχηματισμός "για" τη λειτουργία. Αυτό περιλαμβάνει, επισημαίνει ο Πάπας, γνώση του θεολογικού νοήματος της λειτουργίαςΑυτό συνδυάζεται με την κατανόηση των ευχαριστιακών (λειτουργικών) κειμένων, των τελετουργικών δυναμικών και της ανθρωπολογικής τους αξίας.
El sentido teológico de la liturgia incluye el hecho de que quien celebra no es solo el sacerdote sino toda la Iglesia, Cuerpo de Cristo.
Αυτό το "νόημα" της λειτουργίας δεν απαιτεί μόνο μελέτη και εξήγηση, αλλά και: "την εμπειρία της ζωντανής πίστης, που τρέφεται από την προσευχή". (n. 36)τη σύνδεση κάθε κλάδου της θεολογίας με τη λειτουργία (προσοχή στην ιερατική εκπαίδευση), τοποθετώντας την κυριακάτικη ευχαριστιακή γιορτή στο κέντρο της χριστιανικής ζωής, η ζωντανή διακήρυξη της πίστης ή ο ευαγγελισμός ως συνέπεια της λειτουργικής γιορτής- συνεχής λειτουργική κατάρτιση για τους λειτουργούς και όλους τους βαπτισμένους.
Δεύτερον, ο σχηματισμός "από" τη λειτουργία. Δηλαδή, από τη λειτουργία, την εκπαίδευση που χρειάζεται κάθε βαπτιζόμενος για να συμμετάσχει στην εορτή, του οποίου πρωταρχικός σκοπός είναι η δοξολογία και η ευχαριστία προς τον Θεό Πατέρα, μέσω του Χριστού στο Άγιο Πνεύμα. Ταυτόχρονα, μέσω της ευχαριστιακής κοινωνίας, γινόμαστε αυτό που τρώμε. (Άγιος Λέων ο Μέγας).
Μέσω της λειτουργίας, των χειρονομιών και των σημείων της, ολόκληρη η δημιουργία έλκεται προς τον Χριστό και τίθεται στην υπηρεσία της αγάπης και της δόξας του Πατέρα.. Έτσι είναι, και έτσι επιβεβαιώνεται η διδασκαλία του βιβλίου της Γένεσης, που ολοκληρώνεται με το έργο του Χριστού: ο άνθρωπος, όλη του η δραστηριότητα και το έργο του είναι στην υπηρεσία της λατρείας του Θεού και της υπηρεσίας, από αγάπη προς τον Θεό, όλων των ανθρώπων.
Γι' αυτό ο άνθρωπος είναι πλήρως "ζωντανός" όταν γνωρίζει τον Θεό και ζει σύμφωνα με Αυτόν (Άγιος Ειρηναίος). Είναι απαραίτητο, λέει ο Πάπας, να ανακαλύψουμε εκ νέου τα κτιστά πράγματα με θαυμασμό, "με ένα νέο, μη επιφανειακό, γεμάτο σεβασμό και ευγνωμοσύνη βλέμμα" (αρ. 46).
Επιπλέον, και σε σχέση με όσα είπε ο Φραγκίσκος παραπάνω για τον "τελετουργικό δυναμισμό και την ανθρωπολογική του αξία", υπογραμμίζει με τον Guardini την ανάγκη για λειτουργική εκπαίδευση που θα βοηθήσει στην αποκατάσταση της ικανότητας του ανθρώπου να κατανοεί και να ζει αυτό που εκφράζεται στα σύμβολα.
Para empezar, añade Francisco, el profundo y bello significado del propio cuerpo, al servicio del alma. Observa el sucesor de san Pedro que, aunque actualmente se haya perdido el sentido del símbolo, no hay que renunciar a esa tarea porque el lenguaje simbólico es constitutivo del hombre y está al servicio de su trascendencia.
Η μύηση στη συμβολική γλώσσα με απλό τρόπο μπορεί να γίνει από τους γονείς ή τους παππούδες, τους ιερείς της ενορίας και τους κατηχητές που διδάσκουν το σημείο του σταυρού, τη γονυκλισία ή τους τύπους της πίστης. Στην πραγματικότητα, η συμβολική γλώσσα ξεπερνά την εννοιολογική γλώσσα και ξεκινά μάλλον από το μονοπάτι της ομορφιάς, της εμπιστοσύνης και της στοργής.
Μεταξύ των λειτουργικών σημείων, ο Πάπας υπογραμμίζει τρία: τη σιωπή, τη γονυκλισία, το Λόγο. Η σιωπή, όπου προβλέπεται στη λειτουργία, συμβολίζει την παρουσία και τη δράση του Αγίου Πνεύματος, το οποίο οδηγεί στη μετάνοια και την ακρόαση, στη λατρεία και τη γενναιόδωρη αυτοπροσφορά.
Το γονάτισμα είναι μια εκδήλωση μετάνοιας, ταπεινότητας και ευγνωμοσύνης, καθώς και πίστης στην παρουσία του Θεού. Ο Λόγος διακηρύσσεται και ακούγεται, εμπνέει την προσευχή και γίνεται η ζωή του ατόμου και της κοινότητας.
Επιπλέον, Ο Φραγκίσκος μας καλεί να ανακαλύψουμε εκ νέου το νόημα του λειτουργικού έτους (ως πορεία διαμόρφωσης, με επίκεντρο το Πάσχα και διαμόρφωση προς τον Χριστό) και της Κυριακής, της ημέρας του Κυρίου (ως δώρο του Θεού προς τον λαό του, μέσο διαμόρφωσης, φως και ώθηση για αδελφική κοινωνία και υπηρεσία).
Πάνω απ' όλα, επισημαίνει ο Φραγκίσκος, πρέπει να φροντίζουν για την "τέχνη του εορτασμού" (η οποία δεν είναι ούτε απλή τήρηση των ρουμπρίκων ούτε δημιουργικότητα χωρίς κανόνες) και να εξηγούν την πρωτοκαθεδρία της δράσης του Αγίου Πνεύματος (μπροστά από τους υποκειμενισμούς ή τους κουλτουραλισμούς, οι οποίοι δίνουν προτεραιότητα στις ατομικές ευαισθησίες ή ενσωματώνουν πολιτισμικά στοιχεία χωρίς κριτήρια). Πρέπει επίσης να διδάσκουν τη δυναμική της συμβολικής γλώσσας, που ήδη αναφέρθηκε.
Με τον Guardini, Ο Πάπας επιμένει στην υπέρβαση του ατομικισμού και του υποκειμενισμού μέσω της προσευχής που υπακούει στην Εκκλησία. Με αυτόν τον τρόπο η ίδια η "πειθαρχία" της Εκκλησίας διαμορφώνει τα συναισθήματα, τις στάσεις και τη συμπεριφορά μας σύμφωνα με αυτό που είμαστε: ένα σώμα, η Εκκλησία.
Όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο προεδρεύονται οι λειτουργικές συνελεύσεις, ο Φραγκίσκος προειδοποιεί για τον κίνδυνο "υπερβολικής προσωπολατρίας" εκ μέρους των ιερέων. Και επισημαίνει την ανάγκη να αποτελούν "μια ιδιαίτερη παρουσία του Αναστημένου".
Σε κάθε περίπτωση, η "τέχνη του εορτασμού" μαθαίνεται σε μεγάλο βαθμό μέσω της προσευχής και της επαφής με τη φωτιά του Αγίου Πνεύματος.. Το Πνεύμα είναι ο πλάστης του λειτουργού, έτσι ώστε να μπορεί να προεδρεύει σωστά στη λειτουργία, ενώ παράλληλα διαμορφώνει τη ζωή του σύμφωνα με αυτό που τελείται.
Καταλήγει με την έκκληση για, μπροστά στη σημασία της κοινωνίας και την ομορφιά της λειτουργίας, ας εγκαταλείψουμε την πολεμική που μας χωρίζει..
. Σε τρεις περιπτώσεις αναφέρεται στην αποστολική επιστολή "Traditionis custodes" (2021) σχετικά με τη χρήση της ρωμαϊκής λειτουργίας πριν από τη μεταρρύθμιση του 1970. Εδώ ισχυρίζεται ότι την έγραψε "για να μπορέσει η Εκκλησία να αναδείξει, στην ποικιλία των γλωσσών, μια ενιαία και πανομοιότυπη προσευχή ικανή να εκφράσει την ενότητά της", την οποία επιθυμεί να αποκαταστήσει σε ολόκληρη την Εκκλησία του Ρωμαϊκού Τυπικού. (n. 61).
κ. Ramiro Pellitero Iglesias
Καθηγητής Ποιμαντικής Θεολογίας στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ναβάρα.
Δημοσιεύθηκε στο "Εκκλησία και νέος ευαγγελισμός".
